Siedlisko (powiat nowosolski)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Carolath)
Siedlisko
wieś
Ilustracja
Mauzoleum. Herby nad wejściem: v. Carolath (L), v. Henckel-Donnersmarck (P)
Państwo

 Polska

Województwo

 lubuskie

Powiat

nowosolski

Gmina

Siedlisko

Liczba ludności (2009)

1912[2]

Strefa numeracyjna

68

Kod pocztowy

67-112[3]

Tablice rejestracyjne

FNW

SIMC

0913479

Położenie na mapie gminy Siedlisko
Mapa konturowa gminy Siedlisko, po lewej znajduje się punkt z opisem „Siedlisko”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej znajduje się punkt z opisem „Siedlisko”
Położenie na mapie województwa lubuskiego
Mapa konturowa województwa lubuskiego, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Siedlisko”
Położenie na mapie powiatu nowosolskiego
Mapa konturowa powiatu nowosolskiego, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Siedlisko”
Ziemia51°46′05″N 15°48′38″E/51,768056 15,810556[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Siedlisko (niem. Carolath/Karolath[4][5]) – wieś w Polsce, położona w województwie lubuskim, w powiecie nowosolskim, w gminie Siedlisko, której jest siedzibą (od 1973 roku).

W latach 1950–1975 miejscowość należała administracyjnie do województwa zielonogórskiego. W latach 1975–1998 miejscowość także należała administracyjnie do województwa zielonogórskiego.

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

W 1298 roku książę Henryk Głogowski wystawił dokument na zamku Sedlscho[6]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Karolatum castrum[7].

Pierwsza, nieoficjalna, nazwa miejscowości po II wojnie światowej brzmiała Karolat[8].

12 listopada 1946 r. nadano miejscowości polską nazwę Siedlisko[4].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Najstarsze znane wzmianki o miejscowości pochodzą z 1298 r. z aktu dotyczącego nabycia kasztelanii bytomskiej przez księcia Henryka III głogowskiego. Zamek określony został w nim jako castrum in Sedlscho. Od 1361 r. dziedzicem Siedliska była rodzina Rechenberg[9][10].

W 1561 r. Siedlisko, wraz z Bytomem Odrzańskim i Tarnowem Jeziernym zostało kupione przez Fabiana von Schönaicha za 50 000 talarów; ziemie te stanowiły główną część późniejszego państwa stanowego i należały do rodu Schönaich do 1945 roku. Po śmierci Fabiana von Schönaicha 23 sierpnia 1591 r. i zakończeniu sporów finansowych z cesarzem Rudolfem II Habsburgiem 27 listopada 1593 roku, właścicielem dóbr został Georg von Schönaich (1557-1619)[11], kanclerz śląski, bratanek Fabiana von Schönaicha. Ok. 1600 r. sprowadził on do zamku kronikarza Piotra Tietza, w celu spisywania historii rodu i wydarzeń związanych z trwającą budową zamku. Po śmierci Georga von Schönaicha 25 lutego 1619 roku, właścicielem dóbr został jego kuzyn albo bratanek, Johannes von Schönaich. Musiał on jednak opuścić miejscowość, gdy w wyniku nałożonej na niego kary za złożenie homagium Fryderykowi V podczas wojny trzydziestoletniej stracił część majątku na rzecz jezuitów głogowskich. W 1650 r. udało się rodzinie von Schönaich odzyskać część dóbr, natomiast całość została odzyskana przez Johanna Carla von Schönaicha, który sprawował pieczę nad majątkiem od 1710 roku[10][12].

W 1894 r. odnotowano w miejscowości sąd rejonowy (niem. Amtsgericht), parafialny kościół ewangelicki, młyn parowy, olejarnię, wodociąg, główną siedzibę księstwa siedliskiego książąt siedlisko-bytomskich, zamek z ogrodem oraz należące do posiadłości ziemskich zalesienie (niem. Carolather Heide) o powierzchni 8400 hm² (ha). W 1885 r. w miejscowości mieszkały 772 osoby, w 1933 r.[13] – 1237 osób, a w 1939 r.[14] – 1487 osób. 1 kwietnia 1937 r. włączono do miejscowości Borków[5].

W 1936 r. uruchomiono w Siedlisku pierwszą na Śląsku[potrzebny przypis] wyłuszczarnię nasion[15], która działa nieprzerwanie do dziś[potrzebny przypis]. Ostatnim właścicielem miejscowości był Carl-Erdmann von Schönaich-Carolath, który po ucieczce przed frontem na zachód prowadził działalność przedsiębiorczą w Hamburgu[12][16]. W kwietniu 1945 roku zamek został splądrowany i spalony przez Armię Sowiecką.[potrzebny przypis]

Do rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa wpisane są[17]:

  • zespół zamkowy z XVI–XIX wieku, przebudowany na początku XX wieku:
    • ruiny zamku,
      W latach 1550–1560 Franz Rechenberg, właściciel dóbr siedliskich, wybudował murowany budynek, usuwając jedną ze ścian (wał z palisadą) wcześniejszej budowli. Budynek był zbudowany z kamienia polnego i cegły, jednak prawdopodobnie z powodu zbyt grząskiego gruntu ściany zaczęły pękać, grożąc zawaleniem. By temu zapobiec, wzmacniano je drewnianymi belkami. W 1597 r. jeden z kolejnych właścicieli zamku, Georg von Schönaich (1557-1619)[11], podpisał z Melchiorem Deckhardtem, budowniczym z Legnicy, umowę na budowę zamku. Wiosną 1598 r. przystąpiono do budowy. W 1600 r. ukończono wschodnie skrzydło (które mieściło m.in. salę reprezentacyjną, a w niej 40 portretów króli). Następnie wybudowano skrzydło południowe (z salą reprezentacyjną, zwaną też książęcą albo balową w dolnej kondygnacji, ze sklepieniem wspartym na 12 kolumnach) i budynek bramny (mieszczący bibliotekę i zbrojownię). Nad wejściem do budynku bramnego kartusz z herbami: von Schöneich (po lewej) oraz von Landskron (po prawej) a pod nim sentencja łacińska: IEHOVAE DEXTERA NOSTRUM MUNIMENTU (prawo boże naszą ochroną). W 1601 r. budynek został zniszczony podczas pożaru[18]. W maju 1612 r. Walenty Säbisch, fortyfikator z Wrocławia, wykonał plany pomiarowe fortyfikacji bastionowych. Zostały one zrealizowane w ciągu następnych 2 lat przez Andreasa Hindenbergera z Hoyerswerda. W 1618 r. ukończono budowę zamkowej kaplicy, usytuowanej we wschodnim skrzydle, zbudowanej na planie prostokąta o wymiarach 19,3 m × 15,1 m, zamkniętej od wschodu półkolistą apsydą. Jest to pierwsza na Śląsku kaplica zamkowa, wybudowana jako lektorium protestanckie. Budowla została nakryta sklepieniem kolebkowym i kolebkowo-krzyżowym, a jej ściany wewnętrzne obiegają 2-kondygnacyjne empory z maswerkowymi, kamiennymi balustradami, wsparte na kamiennych kolumnach z rzeźbionym ornamentem okuciowym. We wnętrzu kaplicy znajduje się m.in. renesansowa kamienna ambona, także zdobiona ornamentem okuciowym. W pierwszej ćwierci XVIII w. budowniczy Wagner z Kożuchowa wybudował zachodnie i północne skrzydła zamku, które razem z wcześniejszymi zamykały dziedziniec o wymiarach 46  × 56 m. Elewacje nowych skrzydeł zostały ozdobione pilastrami i gzymsami, a nad wejściem do skrzydła zachodniego wmurowano kartusz z datą 1715. 24 sierpnia 1757 r. ukończono budowę mostu przy bramie wjazdowej; cokoły jego balustrady ozdobiono rzeźbami postaci mitologicznych i dwoma heraldycznymi lwami z tarczami. W latach 1865–1875 przebudowano w stylu neorenesansowym środkową część skrzydła południowego i założono ogród z fontannami; na osi skrzydła północnego zbudowano przejazd, prowadzący na dziedziniec gospodarczy, przy którym w drugiej połowie XIX w. powstały stajnie i inne budynki gospodarcze. Zamek został spalony w kwietniu 1945 r. przez wojska radzieckie; zachowały się kaplica i budynek bramny. Zamek odgruzowano i częściowo odbudowano (budynek bramny i skrzydło wschodnie z kaplicą) w latach 1964–1974 przy współudziale harcerskiego szczepu „Makusynów”. 12 sierpnia 2003 r. zamek został sprzedany mieszkańcowi Nowej Soli za kwotę 257 000 zł. W 2007 r. odkupił go obywatel Włoch, Giulio Piantini, prezes firmy Arcobaleno[10][15][18].
    • park,
    • mauzoleum z pocz. XX w. księżnej Wandy Henckel v. Donnersmarck (1826-1907)[19][20]. Znajduje się niedaleko zamku
  • trzy domy folwarczne (pl. Zamkowy 12, 13 i 14) z początku XIX wieku.

Inne zabytki:

  • Kościół pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, 1-nawowy, konstrukcji szachulcowej, zbudowany z fundacji Georga von Schönaicha ok. 1610 r. na planie prostokąta. W 1742 r. został powiększony o zakrystię i kruchtę, zaś w XVIII i XIX w. otynkowany[15].
  • Herb ks. Carolath-Beuthen[21]
    Herb ks. Carolath-Beuthen[21]
  • Herb Henckel-Donnersmarck[22]
    Herb Henckel-Donnersmarck[22]
  • Herb von Schöneich[23]
    Herb von Schöneich[23]
  • Herb von Landskron[24]
    Herb von Landskron[24]
  • Budynek bramny
    Budynek bramny
  • Budynek bramny
    Budynek bramny
  • Kaplica zamkowa
    Kaplica zamkowa
  • Ruiny
    Ruiny
  • Ruiny
    Ruiny
  • Portal z herbami[25]
    Portal z herbami[25]
  • Bastion zamkowy
    Bastion zamkowy
  • Zamek w Siedlisku w XVIII w.
    Zamek w Siedlisku w XVIII w.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 121949
  2. ↑ BDL :: Bank Danych Lokalnych. Główny Urząd Statystyczny, 2012. [dostęp 2013-03-14]. (pol.).
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1159 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  4. ↑ a b Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
  5. ↑ a b Michael Rademacher: Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Glogau. 2006. [dostęp 2013-03-15]. (niem.).
  6. ↑ Dominik Nowakowski, Siedziby książęce i rycerskie księstwa głogowskiego w średniowieczu, Wydawnictwo: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, ISBN: 978-83-894-9948-6, s.536
  7. ↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 177. ISBN 978-83-910595-2-4.
  8. ↑ Mapa Polski 1:1 000 000. Warszawa: Wojskowy Instytut Geograficzny Sztab Generalny, 1945. [dostęp 2013-03-14]. (pol.).
  9. ↑ SIEDLISKO. amb software, 2010. [dostęp 2013-03-15]. (pol.).
  10. ↑ a b c ZAMEK RYCERSKI W SIEDLISKU. amb software, 2010. [dostęp 2013-03-15]. (pol.).
  11. ↑ a b Georg II. von Schönaich, Freiherr, auf Beuthen, mąż Elisabeth von Schönaich (von Landskron,a.d.H.Obsendorf (1562-1614)
  12. ↑ a b Tomasz Czyżniewski. Siedlisko – wolne państwo stanowe Schönaichów. „Gazeta Wyborcza. Zielone Góra”, 2003-08-28. Agora SA. [dostęp 2013-03-15]. (pol.). 
  13. ↑ Stan na 16 czerwca.
  14. ↑ Stan na 17 maja.
  15. ↑ a b c Tomasz Mietlicki: Podstrona. [dostęp 2013-03-15]. (pol. • niem.).
  16. ↑ Carl-Erdmann von Schönaich-Carolath, Park und Tank Betriebsgesellschaft mit beschränkter Haftung – Neuer Wall 75 – 20354 Hamburg. [dostęp 2013-03-15]. (niem.).
  17. ↑ Ewa: Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków – stan na 31 grudnia 2012 r. – woj. lubuskie. Narodowy Instytut Dziedzictwa, 2013-01-07. s. 53–54. [dostęp 2013-03-14]. (pol.).
  18. ↑ a b Jacek Gilewicz: Siedlisko. Fundacja Promemoria. [dostęp 2013-03-15]. (pol.).
  19. ↑ wł. Wanda Jadwiga Agnieszka Augusta Luiza Luitgarda Klamoryna Henckel von Donnersmarck, córka Karola Łazarza Henckel von Donnersmarck i Julii von Boheln, żona Ludwika von Schoenaich-Carolath, którego poślubiła 8.05.1843
  20. ↑ Wanda Henckel von Donnersmarck
  21. ↑ i ks. Schoenaich-Carolath (L) z mauzoleum
  22. ↑ z mauzoleum (P)
  23. ↑ Herb nad wejściem do budynku bramnego (L)
  24. ↑ Herb nad wejściem do budynku bramnego (P)
  25. ↑ Portal w skrzydle północnym von Schöneich (wariacja, po lewej) oraz von Landskron (po prawej)

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Gmina Siedlisko
Wsie
Osady
Osada leśna

Herb gminy Siedlisko

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Siedlisko_(powiat_nowosolski)&oldid=73188579”