Cewków

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Cewków
wieś
Ilustracja
Zabytkowa cerkiew św. Dymitra
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

lubaczowski

Gmina

Stary Dzików

Liczba ludności (2021)

1393[2]

Strefa numeracyjna

16

Kod pocztowy

37-632[3]

Tablice rejestracyjne

RLU

SIMC

0611494[4]

Położenie na mapie gminy Stary Dzików
Mapa konturowa gminy Stary Dzików, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Cewków”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Cewków”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Cewków”
Położenie na mapie powiatu lubaczowskiego
Mapa konturowa powiatu lubaczowskiego, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Cewków”
Ziemia50°15′09″N 22°52′14″E/50,252500 22,870556[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Cewków – wieś w Polsce położona na Płaskowyżu Tarnogrodzkim, w województwie podkarpackim, w powiecie lubaczowskim, w gminie Stary Dzików[4][5].

Wieś jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii Podwyższenia Krzyża Świętego w Cewkowie[6].

Części wsi[edytuj | edytuj kod]

Integralne części wsi Cewków[4][5]
SIMC Nazwa Rodzaj
0611502 Wola Cewkowska część wsi

Historia[edytuj | edytuj kod]

Początkowo tereny te porastała puszcza. W 1467 roku drwale, jako pierwsi osadnicy, założyli wieś Cewków. W 1531 roku wieś wzmiankowana w regestrach poborowych, jako Czewkow, należącą do parafii rzymskokatolickiej w Oleszycach, w której było 7 łanów kmiecych[7]. W 1578 roku wzmiankowane jest już istnienie cerkwi (pop)[8]. W 1837 roku klucz oleszycki został podzielony na trzy części i właścicielem Cewkowa został Władysław Zamoyski.

W II Rzeczypospolitej wieś w powiecie lubaczowskim województwa lwowskiego. Pod koniec 1937 poświęcono Dom Ludowy w Cewkowie[9].

16 września 1939 roku gen. Józef Kustroń stoczył ostatnią bitwę, po której zginął pod Ułazowem. W latach 1944–1947 na tych terenach toczyły się walki z oddziałami UPA. Nacjonaliści ukraińscy zamordowali tutaj 16 Polaków[10]. 14 maja 1951 roku w Cewkowie nastąpił zrzut spadochroniarzy OUN z samolotów brytyjskich. Natychmiast rozpoczęto poszukiwania w lasach sieniawskich i 21 maja podczas walk „skoczkowie” zginęli[11]. W 1901 działa gorzelnia Stanisława Jędrzejowicza[12].

W latach 1954-1968 wieś należała i była siedzibą władz gromady Cewków. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa przemyskiego.

Znajdują się tu złoża gazu ziemnego, który jest wydobywany.

Urodził się tu Kazimierz Bizański – polski inżynier, taternik, inżynier, fotograf.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

We wsi stoi drewniana cerkiew greckokatolicka pw. św. Dymitra wzniesiona w 1844. Jej wnętrze pokryto polichromią. Po II wojnie światowej uległa zniszczeniu. Tradycyjny układ przestrzenny został zmieniony przez dążenie do ujednolicenia przestrzeni wnętrza i zwiększenia roli skrajnych pomieszczeń w ukształtowaniu bryły świątyni.

Kościoły i związki wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]

Cerkiew Greckokatolicka[edytuj | edytuj kod]

Parochia ruska powstała w połowie XVI wieku. Pierwsza drewniana cerkiew była w przysiółku Wola. W 1650 lub po 1689 roku cerkiew została przeniesiona do centrum Cewkowa, a do końca XVIII wieku było dwóch kapłanów. 30 czerwca 1682 roku Adam Mikołaj z Granowa Sieniawski wydał przywilej dla cerkwi w Cewkowie. W 1831 roku w parochii było 1002 wiernych. W 1840 roku rozpoczęto budowę nowej drewnianej cerkwi pw. św. Dymitra, którą ukończono w 1844 roku. Poświęcenie cerkwi i wizyta Eparchy Jana Śniegurskiego była w 1845 roku. W 1847 roku do parochii włączono cerkiew filialną w Moszczanicy (220 wiernych). Na przełomie XIX i XX wieku wnętrze pokryto polichromią[13].

Parochowie w Cewkowie:
1785(?)–1791. Jan Pofsiekowski.
1791–1810. Teodor Krowicki.
1810–1827. Jakub Wachnianin.
1827. Jan Muczyński (komendariusz Moszczaniecki).
1827. Stefan Michalczyk (administrator).
1827. Michał Grabski (administrator).
1827–1845. Antoni Bryliński[14].
1845. Emilian Czajkowski (paroch Miłkowski, komendarz).
1845–1893. Jan Wańkowicz (adm. 1845–1847).
1893–1894. Hilary Dwult (administrator).
1894–1922. Antoni Mokrzycki.
1922–1924. Mirosław Kostek (administrator).
1924–1936. Sylwester Krupa.
1936–1946. Stefan Krupski.

Kościół rzymskokatolicki[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Cewkowie.

W latach 1934–1938 zbudowano murowany kościół, który w 1945 roku został poświęceny. W 1946 roku utworzono samodzielną ekspozyturę, a 24 lutego 1970 roku erygowano parafię. Od 30 października 1964 roku w kościele znajduje się Obraz Serca Pana Jezusa Miłosiernego, pochodzący z Kozłowa.

Świecki Ruch Misyjny „Epifania”[edytuj | edytuj kod]

W Cewkowie znajduje się zbór Świeckiego Ruchu Misyjnego „Epifania”.

Oświata[edytuj | edytuj kod]

Początki szkolnictwa parafialnego w Cewkowie są datowane na lata 1832–1834, gdy powstała szkoła parafialna przy cerkwi (schola parochialis), a jej nauczycielem w 1835 roku był Adj. Bazyli Fedun[15].

Szkoła ludowa w Cewkowie została utworzona 18 września 1865 roku. Przydatnym źródłem archiwalnym do poznawania początków historii szkolnictwa w Galicji, są austriackie Szematyzmy Galicji i Lodomerii, które podają wykaz szkół ludowych wraz z nazwiskami ich nauczycieli. Pierwsze wzmianki zaczynają się w 1868 roku, jednak aż do 1872 roku nie było stałego nauczyciela. Szkoły wiejskie były początkowo tylko męskie, a od 1890 roku mieszane (koedukacyjne). Od 1895 roku szkoła posiadała też nauczycieli pomocniczych którymi byli: Ludwika Prochaska (1895–1898), Joanna Schwarzówna (1898–1900), Józefa Balcerówna (1900–1903), Amelia Pawlikowska (1900–1903), Maria Zbrodzka (1903–1904), Eugenia Pychówna (1903–1905), Antoni Dyrkacz (1904–1905), Helena Szymańska (1905–1906), Wiktoria Krzemieniecka (1905–1906), Maria Włodarczyk (1906–1908), Helena Gerulanka (1905–1910), Karolina Pychowa (1907–1910), Marian Bieniowski (1908–1909), Olga Mokrzycka (1909–1910), Franciszek Ozimek (1911–1913), Karolina Pobidyńska (1911–1913), Faranciszka Andente (1912–1913), Helena Kozłowska (1913–1914?), Od 1901 roku szkoła była 2-klasowa.

W 1914 roku w szkole stacjonowały wojska austriackie, a następnie rosyjskie, które zdewastowały budynek. W 1920 roku szkoła została zreorganizowana na 4-klasową. W 1922 roku ukończono budowę budynku dla szkoły 1-klasowej w Woli Cewkowskiej[16].

Nauczyciele kierujący w Cewkowie
1868–1872. Posada nieobsadzona[17].
1872–1873. Włodzimierz Ferencowicz[18].
1873–1891. Albert Workiewicz[19].
1891–1905. Marceli Frankiewicz[20].
1905–1906. Franciszek Sobolski[21].
1906–1911. Eustachy Budzynowski[22].
1911–1912. Karolina Pychowa[23].
1912–1931. Władysław Pachulicz[24].
1933– ?. Adam Prażak.

W 1906 roku w Woli Cewkowskiej utworzono szkołę 1-klasową (Wola Cewkowska ad Cewków). Do 1922 roku nauka odbywała się w wynajętym prywatnym pomieszczeniu. W 1922 roku ukończono budowę budynku szkolnego. Od 1907 roku szkoła posiadała nauczycieli pomocniczych, którymi byli: Helena Klankiewiczówna (1907–1908), Petronela Korzeniowska (1908–1912), Antonina Matyszczakówna (1912–1914?).

Nauczyciele kierujący w Woli Cewkowskiej
1906–1907. Wiktoria Krzemieniecka[25].
1907–1908. Waleria Krzemieniecka[26].
1908–1914?. Maria Włodarczykówna[27].

Obecnie do szkoły uczęszczają uczniowie z Cewkowa, Woli Cewkowskiej oraz Moszczanicy. Budynki szkoły są jednymi z najnowocześniejszych w powiecie lubaczowskim.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 14875
  2. ↑ Wieś Cewków w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-01-22], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 138 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT.
  5. ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  6. ↑ Opis parafii na stronie diecezji
  7. ↑ Aleksander Jabłonowski. Źródła dziejowe. Tom XVIII, część I. Polska XVI wieku pod względem Geograficzno-Statystycznym. Tom VII, część 1. Ziemie Ruskie, Ruś Czerwona (s. 249) [dostęp 2018-07-17] [w: Czewkow, lan. 7.
  8. ↑ Aleksander Jabłonowski. [http://www.wbc.poznan.pl/Content/57222/inst-zach--ii1017-18.1.djvu?djvuopts&page=112 Źródła dziejowe. Tom XVIII, część I. Polska XVI wieku pod względem Geograficzno-Statystycznym. Tom VII, część 1. Ziemie Ruskie, Ruś Czerwona] (s. 210) [dostęp 2018-07-17] [w: Czewkow, d. Kamienieczki, man. 6, hort. 19 c. agr., art. 2, inq. 13, pop 1.]
  9. ↑ Organizacje w Cewkowie mają już wspólny Dom Ludowy. „Wschód”. Nr 68, s. 2, 10 grudnia 1937. 
  10. ↑ Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 473-474, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
  11. ↑ Spadochroniarze OUN. Historia desantów z 14 maja 1951 r.
  12. ↑ Gorzelnie i Fabryki wódek w Galicji w 1901 r.
  13. ↑ Opis Cerkwi na stronie Urzędu Gminy
  14. ↑ Schematismus Universi Venerabilis Cleri Dioeceseos graeco catholicae Premisliensis pro Anno Domini M.D.CCCXXXI (s. 88) [dostęp 2018-06-26], [w:] Cywkow Parochia, Eccl. ad S. Demetrium Mart. Patronus Titl. D. Sophia de Princip. Czartoryska Com. Zamojska. Parochus Antonius Bryliński nat. 1802 ord. 1825. In matre cum Grzondki, Pasieka Prymiczowa et Bundzowa – Numerus animalis Gr. Cath. 1002
  15. ↑ Schematismus Universi Venerabilis Cleri Dioeceseos graeco catholicae Premisliensis pro Anno Domini M.D.CCCXXXV. pbc.rzeszow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-02)]. (s. 77) [dostęp 2018-07-02], [w:] Schematyzm Greckokatolickiej Eparchii Przemyskiej z 1831 roku nie wymienia szkoły, a Schematyzm z 1835 roku wymienia szkołę parafialną, czyli jej powstanie datuje się pomiędzy 1832–1834.
  16. ↑ Historia szkoły w Cewkowie. zscewkow.iap.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-02)]..
  17. ↑ Galizisches Provinzial-Handbuch Für das Jahr 1868 (s. 709) [dostęp 2018-07-02].
  18. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1873 [dostęp 2018-07-02].
  19. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1874 (s. 418) [dostęp 2018-07-02].
  20. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1892 (s. 426) [dostęp 2018-07-02].
  21. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z wielkim Księstwem |Krakowskim na rok 1906 (s. 571) [dostęp 2018-07-02].
  22. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1907 (s. 571) [dostęp 2018-07-02].
  23. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1912 (s. 660) [dostęp 2018-07-02].
  24. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1913 (s. 721) [dostęp 2018-07-02].
  25. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim księstwem Krakowskim na rok 1907 (s. 572) [dostęp 2018-07-02].
  26. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1908 (s. 572) [dostęp 2018-07-02].
  27. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1909 (s. 622) [dostęp 2018-07-02].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Gmina Stary Dzików
Sołectwa
Miejscowości niesołeckie
Integralne części miejscowości
Miejscowości nieistniejące

Herb gminy Stary Dzików

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Cewków&oldid=73477303”