Rumianek bezpromieniowy

Rumianek bezpromieniowy
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	Matricaria
Gatunek	rumianek bezpromieniowy
	Nazwa systematyczna
	Matricaria discoidea DC.; Prodr. 6:50. 1838
	Multimedia w Wikimedia Commons

Rumianek bezpromieniowy^[4] (Matricaria discoidea DC.) – gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych^[3]. Popularnie nazywany jest także maruną, rumiankiem amerykańskim lub rumiankiem cygańskim^[5].

Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]

Naturalnym obszarem występowania tego gatunku jest Ameryka Północna i Azja Wschodnia^[6]. Rozprzestrzenił się jednak i obecnie jest pospolity nie tylko w całej Ameryce Północnej, ale także w całej Europie. Występuje także w Azji Wschodniej i Północnej, na południowym krańcu Ameryki Południowej, niektórych regionach Afryki i na Nowej Zelandii^[7]. W Europie jest kenofitem. Sprowadzony został w 1866 r. do ogrodu botanicznego i wkrótce potem stwierdzono jego występowanie na siedliskach synantropijnych^[6]. Na przełomie XIX i XX wieku szeroko się rozprzestrzenił. W Europie Środkowej po raz pierwszy zanotowano jego występowanie w okolicach Grodna w 1783 r. Później pojawił się także w Czechach, Niemczech i Skandynawii^[5]. Obecnie w Polsce jest rośliną bardzo pospolitą^[8]. We florze Polski ma status kenofita, a dokładniej epekofita^[5].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Łodyga: Wzniesiona lub pokładająca się, silnie rozgałęziona, naga, o wysokości do 40 cm, dość gruba. Cała roślina ma charakterystyczny zapach rumianku^[9].

Liście: Ulistnienie naprzemianległe, gęste. Liście siedzące, 2-3 krotnie pierzastodzielne, złożone z równowąskich listków^[9].

Kwiaty: Bardzo drobne kwiaty zebrane w koszyczki o średnicy 13-25 mm wyrastające na krótkich, górą nieco zgrubiałych szypułkach na szczytach łodyg^[9]. Okrywa koszyczka złożona z szeroko obłonionych, jajowatych i tępo zakończonych listków w kilku szeregach. Dno koszyczka jest stożkowate i puste wewnątrz, bez plewinek. W koszyczku występują głównie obupłciowe kwiaty rurkowe, kwiatów języczkowych przeważnie brak. Kwiaty rurkowe o prostej rurce, 4-ząbkowe, zielonożółtego koloru^[5].

Owoc: Niełupki brunatnoszarego koloru o szerokości ok. 0,5 mm i długości 2 mm, posiadające po bokach ciemniejsze, żywiczne smużki. Od wewnątrz mają 4 żeberka, na szczycie krótki rąbek. Nie mają puchu kielichowego^[9].

Liść
Kwiatostany
Kwiaty
Owoce

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Rozwój: Roślina jednoroczna. Kwitnie od czerwca do września. Jest owadopylna i wiatrosiewna^[5]. Jedna roślina wytwarza około 5 tysięcy nasion^[10]. Są bardzo odporne na mróz i suszę (m.in. dzięki żywicznym smużkom)^[9].
Siedlisko: Roślina siedlisk ruderalnych i segetalnych. Występuje na przydrożach, nieużytkach, wydepczyskach, podwórkach, gruzowiskach, terenach kolejowych i sportowych oraz w ogrodach i na polach uprawnych, jako chwast. W Polsce rośnie na niżu i w piętrze pogórza^[5]. Preferuje gleby żyzne, wilgotne, gliniaste, piaszczysto-gliniaste, częściowo także piaszczyste. Jest chwastem głównie w zbożach i kukurydzy^[10]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O/All. Polygonion avicularis i Ass. Lolio-Polygonetum^[11].
Właściwości fitochemiczne: Zawiera liczne związki chemiczne i olejki eteryczne. Spożyty przez bydło mleczne nadaje mleku nieprzyjemny aromat^[12].
Genetyka: Liczba chromosomów 2n = 18^[8].
Korelacje międzygatunkowe: Pasożytują na nim grzyby Podosphaera fusca i Podosphaera xanthii wywołujące mączniaka prawdziwego, grzybopodobny lęgniowiec Paraperonospora leptosperma wywołujący mączniaka rzekomego i żeruje pluskwiak Brachycaudus helichrysi^[13].

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Roślina lecznicza:
- Surowiec zielarski: koszyczki kwiatowe (Anthodium Matricariae discoideae). Zawierają 1-1,5% olejków eterycznych, matrycynę, kwas chamazulenowy, kwas walerianowy, chamazulen, patuletynę, luteolinę, komosynę, kwercytynę, chryzoeriol, izoramnetynę, umbeliferon, herniarynę, poliacetyleny, seskwiterpeny laktonowe. Olejki eteryczne zawierają chamazulen, bisabolol, farnezen i mircen. Był dawniej stosowany w medycynie ludowej. Obecnie w Europie (poza Rosją) nie jest używany w celach leczniczych, gdyż zawiera niewiele azulenu. W celach tych stosuje się rumianek pospolity^[14].
- Działanie: napotne, przeciwzapalne, rozkurczające, podobne do rumianku pospolitego, jednakże słabsze. Rumianek bezpromieniowy używany bywa do zwalczania robaków (glista ludzka, włosogłówka ludzka, owsik ludzki) i wyprysków na skórze, pokrzywki, świądu^[15].
- Zbiór i suszenie: zbiera się koszyczki podczas kwitnienia, suszy pojedynczą warstwą w zacienionym i przewiewnym miejscu. Wysuszone przechowuje się w zamkniętych pojemnikach^[16].
Inne zastosowania: Kwiatostany były zjadane na surowo przez dzieci Indian Ameryki Północnej i Eskimosów. Indianie Flathead używali ich do konserwowania jagód i mięsa. Można je dodawać do sałatek, jako przyprawę do różnych dań oraz do przyrządzania herbaty. Swoim aromatem przypomina ananasy^[17].

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ ^a ^b The Plant List. [dostęp 2018-02-22].
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular Plants of Poland - A Checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 1995. ISBN 83-85444-38-6.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.
↑ ^a ^b Gatunki obce w Polsce. [dostęp 2018-02-22].
↑ Discover Life Maps. [dostęp 2018-02-22].
↑ ^a ^b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e František Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.
↑ ^a ^b Horst Klaaβen, Joachim Freitag: Profesjonalny atlas chwastów. Limburgerhof: BASF Aktiengeselschaft, 2004.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Notatnik rolnika. Rumianek bezpromieniowy. [dostęp 2018-02-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-22)].
↑ Malcolm Storey: Matricaria discoidea DC. (Pineapple-weed, Rayless Mayweed). [w:] BioInfo (UK) [on-line]. [dostęp 2018-02-28].
↑ Anna Mazerant-Leszkowska: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
↑ Środki przeciwrobacze. Rumianek bezpromieniowy. [dostęp 2018-02-22].
↑ Jan Macků, Jindrich Krejča, Apoloniusz Rymkiewicz: Atlas roślin leczniczych. Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
↑ Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalovy. Chemigrafia, 2004. ISBN 83-904633-5-0.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[tpl-3] The Plant List. [dostęp 2018-02-22].

[checklist-4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular Plants of Poland - A Checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 1995. ISBN 83-85444-38-6.

[sudnik-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.

[obce-6] Gatunki obce w Polsce. [dostęp 2018-02-22].

[discover-7] Discover Life Maps. [dostęp 2018-02-22].

[rutkowski-8] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[cincura-9] František Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.

[horst-10] Horst Klaaβen, Joachim Freitag: Profesjonalny atlas chwastów. Limburgerhof: BASF Aktiengeselschaft, 2004.

[matuszkiewicz-11] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[notatnik-12] Notatnik rolnika. Rumianek bezpromieniowy. [dostęp 2018-02-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-22)].

[bioinfo-13] Malcolm Storey: Matricaria discoidea DC. (Pineapple-weed, Rayless Mayweed). [w:] BioInfo (UK) [on-line]. [dostęp 2018-02-28].

[mazerant-14] Anna Mazerant-Leszkowska: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.

[luskiewnik-15] Środki przeciwrobacze. Rumianek bezpromieniowy. [dostęp 2018-02-22].

[krejca-16] Jan Macků, Jindrich Krejča, Apoloniusz Rymkiewicz: Atlas roślin leczniczych. Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1989. ISBN 83-04-03281-3.

[luczaj-17] Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalovy. Chemigrafia, 2004. ISBN 83-904633-5-0.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]