Chodel

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Chodel
wieś
Ilustracja
Rynek chodelski
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Powiat

opolski

Gmina

Chodel

Wysokość

163 m n.p.m.

Liczba ludności (2021)

1317[2][3]

Strefa numeracyjna

81

Kod pocztowy

24-350[4]

Tablice rejestracyjne

LOP

SIMC

0379850[5]

Położenie na mapie gminy Chodel
Mapa konturowa gminy Chodel, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Chodel”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Chodel”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Chodel”
Położenie na mapie powiatu opolskiego
Mapa konturowa powiatu opolskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Chodel”
Ziemia51°06′42″N 22°07′59″E/51,111667 22,133056[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Ogólnopolski szlak kaplic loretańskich – tablica

Chodel – wieś w Polsce, położona w województwie lubelskim, w powiecie opolskim, w gminie Chodel[5][6]. Leży nad rzeką Chodelką, w Kotlinie Chodelskiej.

Wieś jest sołectwem, siedzibą gminy Chodel[7]. Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła 1461 mieszkańców[8].

Historycznie położona jest w Małopolsce, w ziemi lubelskiej. Dawniej miasto; uzyskał prawa miejskie w roku 1517, stracił je 16 listopada 1824[9][10] i ponownie uzyskał w 1838[11] i stracił je 13 stycznia 1870[12]. W drugiej połowie XVI wieku prywatne miasto szlacheckie położone było w powiecie lubelskim województwa lubelskiego[13].

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Chodel. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do ówczesnego województwa lubelskiego.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Chodel w roku 1465 nazywane „Chodel”, zaś w 1517 „Nova Clodnycza”. Nazwa Kłodnica nie przyjęła się lokalnie i od 1529 występuje wyłącznie nazwa Chodel, w XVI–XVIII w. miasto.

Własność szlachecka w roku 1465 graniczy z Kłodnicą Kościelną[14].
W roku 1517 Zygmunt I Stary w mieście lokowanym na prawie magdeburskim we wsi Kłodnica, należącym do braci Maciejowskich – Bernarda sędziego i Kaspra stolnika lubelskiego - ustanawia targi co środę oraz coroczne jarmarki 22 czerwca i 4 grudnia. W 1541 przeniesiono parafię z Kłodnicy do Chodla[15].

W 1529 dziesięciny z pewnych ról należne opatowi świętokrzyskiemu wypłacane były na wyderkaf aż do supresji klasztoru to jest do roku 1819. Plebanowi dziesięciny Chodla, Wronowa, Poniatowej, Chrzeńca, Chrzanowa, Świdna, Komaszyc, Godowa, Kłodnicy, ogółem 46 grzywien, 3 fertony[16].

Z powodu zarazy zebrał się tu w grudniu 1625 roku sejmik lubelski[17].

W czasie I wojny światowej w okolicach miasta dwukrotnie toczyły się ciężkie walki. Z 5 na 6 września 1914 rozegrał się tu (między Borowem a Grądami) ciężki bój, w wyniku którego oddziały krakowskiej 12 Dywizji Piechoty austriackiej uniemożliwiły koncentrację sił rosyjskich. Akcją dowodził gen. Tadeusz Jordan Rozwadowski odznaczony za ten wyczyn Orderem Marii Teresy. Walki 12 DP w okolicach Chodla opisał szerzej Rozwadowski w swych wspomnieniach[18] Polegli żołnierze rosyjscy, austro-węgierscy oraz niemieccy spoczywają na cmentarzu wojennym na wzgórzu na południe od miasta.

16 września 1939 roku Chodel zajęły wojska niemieckie. Podczas okupacji hitlerowskiej, 19 września 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 2000 Żydów. 21 września 1942 roku zostali wywiezieni do obzów zagłady w Bełżcu i Sobiborze[19].

Z parafii Chodel pochodzą przodkowie Karola Wojtyły – Jana Pawła II, ze strony matki: prababka Urszula Malinowska urodziła się 22 października 1818 w pobliskiej wsi Komaszyce. Była ona córką Jana Malinowskiego i Agaty Migory, pochodzącej również z pobliskiej wsi - Godów.[20]

W latach 30. XX wieku urzędnikiem pocztowym w Chodlu był Józef Ziemba.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Ruiny kościoła Jezuitów
  • Kościół Świętej Trójcy, w stylu późnogotycko-renesansowym ufundował w roku 1530 kasztelan lubelski Bernard Maciejowski. Jego budowa trwała do 1541 roku. Nr w rejestrze zabytków: A/142 z 10.10.1956 i z 11.08.1972[21]
    • chrzcielnica z 1613 r. z piaskowca w stylu gotyckim z pokrywą, na której znajduje się figura przedstawiająca chrzest Chrystusa
    • konfesjonał z 1615 r.
    • ambona z kościoła św. Michała w Lublinie rozebranego w 1842 r.
  • Kościół Matki Boskiej Loretańskiej (w ruinie) wzniesiony dla zakonu jezuitów w latach 1736–1750 w stylu późnego baroku. Założenie powstało na wyspie stawu. Położona na południowy wschód od wsi świątynia powstała z inicjatywy kanonika krakowskiego Denhoffa. Po kasacie zakonu jezuitów, kościół został opuszczony i pozostaje w ruinie od początku XIX wieku. Zachowały się dekoracje fasady oraz fragmenty polichromii. Ruina kościoła jest chroniona prawem i wpisana do rejestru zabytków pod numerem A/130 z 15.12.1966[21].
  • Cmentarz wojenny żołnierzy z I Wojny Światowej na południe od wsi. Pochowano na nim 445 żołnierzy austro-węgierskich, 436 żołnierzy rosyjskich oraz 57 żołnierzy niemieckich.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 15847
  2. ↑ Wieś Chodel w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-05-02], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-05-02].
  4. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 146 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  5. ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
  6. ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  7. ↑ Strona gminy, sołectwa
  8. ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
  9. ↑ Postanowienie Xsięcia Namiestnika Królewskiego Nr 23,641 z dn. 16 listopada 1824; wg Wykazu Miast w Królstwie Polskiem na wieyskie osady zamienionych od dn. 1 lutego 1820 r., to iest od daty ustanowienia Kommissyi dla Miast; w Aktach Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych (KRSW) nr 201, k. 44 w Archiwum Głónych Akt Dawnych w Warszawie (AGAD)
  10. ↑ Rodecki, F.B., 1830. Obraz jeograficzno-statystyczny Królestwa Polskiego. Drukarnia Antoniego Gałęzowskiego i Kompanii. Warszawa
  11. ↑ Postanowienie z 23 kwietnia (4 maja) 1838, ogłoszone 17 (23) czerwca 1838 (Dziennik Praw, rok 1868, tom 22, nr 74, str. 74-77)
  12. ↑ Postanowienie z 19 (31) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13) stycznia 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 465)
  13. ↑ Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
  14. ↑ ZL, Acta terrestia Lublinensia, rps w Archiwum Państwowym w Lublinie., t. tom V, strona 428.
  15. ↑ Przemysław Szafran: Rozwój średniowiecznej sieci parafialnej w lubelskiem,. Wyd. Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1958. Lublin 1958.. s. 146. ISSN 0860-3901.
  16. ↑ LR. Księga dochodów beneficjów diecezji krakowskiej z roku 1529 (tzw. Liber retaxationum), wyd. Z. Leszczyńska-Skrętowa, 1968.. „Liber retaxationum”. s. strony 351,431-2. 
  17. ↑ Jan Kwak, Sejm warszawski 1626 roku, Opole 1985, s. 19.
  18. ↑ Generał broni Tadeusz Jordan Rozwadowski, Wspomnienia Wielkiej Wojny, Warszawa 2015, ISBN 978-83-7181-899-8
  19. ↑ Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 548.
  20. ↑ Milena Kindziuk, Emilia i Karol Wojtyłowie, 2020, s. 427-428.
  21. ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo lubelskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2016-02-26].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Gmina Chodel
Wsie
Kolonia
Integralne
części wsi
  • Borek
  • Brzeziny
  • Budzyń-Kolonia
  • Cychów
  • Felin
  • Fryszerka
  • Kolonia Druga
  • Kolonia Pierwsza
  • Kolonia Trzecia
  • Kożuchówka
  • Lasek
  • Nowa Góra
  • Ostra Górka
  • Przydatki
  • Radlin-Kolonia
  • Świdno-Kolonia
  • Tarniny
  • Wiktoria
  • Wincentówka
  • Wodące
  • Zadole

Herb gminy

Powiat lubelski (1867–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta
Gminy wiejskie
(1867–1954 i 1973–75)
Gromady
(1954–72)
Dawne miasta na obszarze obecnego województwa lubelskiego
Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).

Ogólnopolski szlak kaplic loretańskich

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Chodel&oldid=72833545”