Choroba Alexandra
 Mózgowie 4-letniego dziecka zmarłego na chorobę Alexandra | |
| Klasyfikacje | |
| ICD-10 | |
|---|---|
| OMIM | |
Choroba Alexandra (ang. Alexander disease) – rzadka, genetycznie uwarunkowana, postępująca i śmiertelna choroba ośrodkowego układu nerwowego, należąca do szerszej grupy chorób neurodegeneracyjnych, a dokładniej do leukodystrofii. Przyczyną tej choroby są mutacje w genie kwaśnego białka fibrylarnego gleju (ang. glial fibrillary acidic protein – GFAP). Objawy kliniczne choroby Aleksandra najczęściej pojawiają się w okresie niemowlęcym i wczesnym dzieciństwie, wiążąc się z opóźnieniem rozwoju psychoruchowego i zwiększeniem rozmiarów czaszki (makrocefalia).
Etiologia[edytuj | edytuj kod]
GFAP to skrót od angielskiej nazwy glial fibrillary acidic protein – czyli glejowe kwaśne białko włókienkowe i jest kodowane przez gen GFAP. Gen jest zlokalizowany na chromosomie 17q21, zlokalizowany jest między 40.338.518 a 40.348.393 parą zasad.
Białko GFAP należy do rodziny filamentów pośrednich, których zadaniem jest udział w utrzymaniu struktury komórki glejowej. Białko to jest produkowane w odpowiedzi na uszkodzenie w wyniku urazu lub choroby. Jest prawdopodobnie zaangażowane w utrzymanie kształtu i ruchu komórek glejowych[1].
Mutacja genu GFAP prowadzi prawdopodobnie do zaburzenia polimeryzacji białka i odkładania się jego nieprawidłowych mas, co wpływa na pozostałe elementy komórkowe i zaburza funkcjonowanie astrocytu. Do chwili obecnej opisano około 50 mutacji dotyczących genu GFAP, które powodują chorobę Alexandra. Niektórzy badacze sugerują, iż astroglej gra główną rolę w długoterminowym utrzymaniu ciągłości mieliny, jednak większość uważa iż bierze udział w utrzymywaniu ciągłości bariery krew-mózg.
Następstwa tego zaburzenia w postaci uszkodzenia bariery krew-mózg oraz nieprawidłowości mieliny widoczne są w badaniach neuroobrazowych, np. w TK i MRI głowy. W chorobie Alexandra dochodzi także do upośledzenia funkcji mitochondriów i w konsekwencji stresu oksydacyjnego komórek. Towarzyszy temu wzrost stężenia mleczanów w płynie mózgowo-rdzeniowym.
Epidemiologia[edytuj | edytuj kod]
Od opisania choroby Alexandra w 1949 roku opisano ok. 500 przypadków tej choroby. Dokładna zapadalność nie jest znana[2]
Patogeneza[edytuj | edytuj kod]
Wszystkie warianty choroby Alexandra łączy obecność typowych zmian patomorfologicznych, na których wcześniej opierała się diagnostyka tej jednostki chorobowej. Charakterystyczną cechą jest obecność włókien Rosenthala – hialinowych, kwasochłonnych i srebrochłonnych wtrętów w wypustkach astrocytów. Włókna Rosenthala złożone są z niskocząsteczkowych białek:
- α-krystaliny
- białka termostabilnego 27 (białko szoku cieplnego HSP27)
- ubikwityny
- białka GFAP
Ich skupiska znajdują się głównie w przestrzeniach podwyściółkowych, podpajęczych i okołonaczyniowo. Włókna Rosenthala nie są patognomoniczne tylko dla choroby Alexandra (mogą być obecne w gwiaździaku włókienkowym, ogniskach demielinizacyjnych w SM). Obecnie rozpoznanie choroby opiera się na badaniach molekularnych. Umożliwiło je odkrycie kwaśnego białka fibrylarnego gleju (ang. glial fibrillary acidic protein – GFAP) oraz znalezienie jego genu. Locus genu znajduje się w obrębie długiego ramienia chromosomu 17 (17 q21).
W badaniu histopatologicznym stwierdza się:
- rozlaną demielinizację z ubytkiem oligodendrogleju, nieostro odgraniczoną, głównie w zakresie płatów czołowych i środka półowalnego
- śródtkankowe ogniska martwicze i jamy pomartwicze
- włókna Rosenthala (patrz wyżej).
Nie dochodzi do uszkodzenia mieliny w obwodowym układzie nerwowym, neurony pozostają niezmienione z wyjątkiem części neuronów pnia mózgu u niektórych pacjentów w wieku młodzieńczym i dorosłym z objawami zajęciem opuszki rdzenia przedłużonego.
Objawy i przebieg[edytuj | edytuj kod]
Objawy choroby pojawiają się najczęściej w dzieciństwie. Wyróżnia się następujące postacie choroby:
- gwałtownie postępująca postać dziecięca,
- postać przewlekle postępująca młodzieńcza,
- rzadko może również dotyczyć dorosłych.
- Postać gwałtownie postępująca – objawia się:
- wielkogłowiem (powiększeniem wymiarów głowy), wynikającym ze zwiększenia objętości mózgu. Niekiedy powiększenie główki może być wynikiem wodogłowia (przy zamknięciu wodociągu Sylwiusza).
- napadami padaczkowymi,
- początkowo zatrzymanie a następnie regresja rozwoju umysłowego.
Dzieci wykazują cechy niedowładu spastycznego kończyn, dochodzi do zaniku nerwów wzrokowych. Choroba może prowadzić w ciągu kilku miesięcy do śmierci, większość dzieci umiera w stanie wegetatywnym w okresie niemowlęcym lub przedszkolnym. Rzadko zdarza się przeżycie do drugiej dekady.
- Postać młodzieńcza lub dorosłych – przebieg jest powoli postępujący, często bez napadów padaczkowych. U dorosłych może się objawiać porażeniem opuszkowym, rzekomoopuszkowym, ataksją, niedowładem spastycznym kończyn, dosyć zmiennie ale rzadziej może dołączyć się degradacja intelektualna.
Rozpoznanie[edytuj | edytuj kod]
Obraz choroby Alexandra jest mało swoisty. Liczne objawy chorobowe dotyczące ośrodkowego układu nerwowego i różne ich nasilenie obserwuje się u chorych w każdym wieku. Na ukierunkowanie diagnostyki pozwalają:
- wielkogłowie,
- charakterystyczne zmiany dotyczące głównie istoty białej mózgu, stwierdzane w badaniach obrazowych tomografii komputerowej i rezonansu magnetycznego.
TK głowy – zmniejszenie gęstości istoty białej z tzw. gradientem czołowo – potylicznym (większe nasilenie zmian w płatach czołowych) oraz zwiększeniem gęstości okolic okołokomorowych.
Leczenie[edytuj | edytuj kod]
Mimo poznania podłoża choroby Alexandra do tej pory nie ma skutecznego leczenia, a postępowanie z chorymi jest wyłącznie objawowe i podtrzymujące. Istnieje próba leczenia za pomocą antysensownych oligonukleotydów, w celu zmniejszenia ilości GFAP[3].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Po raz pierwszy to schorzenie zostało opisane w 1949 r. przez nowozelandzkiego patologa Williama Stewarta Alexandra u dzieci z opóźnieniem rozwoju psychoruchowego, wielkogłowiem i wodogłowiem, u których w badaniach histopatologicznych wykazano obecność zwyrodnieniowej postaci włókien astrocytów, tzw. włókien Rosenthala[4][5]. W późniejszych badaniach podobne struktury odnajdywano także u dzieci starszych i osób dorosłych bez poważniejszych schorzeń neurologicznych.
Weterynaria[edytuj | edytuj kod]
Rodzaj leukodystrofii fibrynoidowej, która klinicznie jest podobna do choroby Aleksandra została opisana w pojedynczych przypadkach u kilku ras psów; dwóch labradorów retrieverów, teriera szkockiego, pudla dużego i berneńskiego psa pasterskiego. Objawy choroby występowały między 13 tygodniem a 9 miesiącem życia i prowadziły do postępującej ataksji. Rokowanie w tej leukodystrofii jest złe[6].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ GFAP and its role in Alexander disease. „Exp. Cell Res.”. 313 (10), s. 2077–87, June 2007. DOI: 10.1016/j.yexcr.2007.04.004. PMID: 17498694. (ang.).
- ↑ Genetics Home Reference: Alexander disease. Genetics Home Reference. [dostęp 2018-03-23]. (ang.).
- ↑ Alexander Disease Information Page. The National Institute of Neurological Disorders and Stroke. [dostęp 2018-03-31]. (ang.).
- ↑ WS. ALEXANDER. Progressive fibrinoid degeneration of fibrillary astrocytes associated with mental retardation in a hydrocephalic infant.. „Brain”. 72 (3), s. 373-81, 3 pl, Sep 1949. PMID: 15409268.
- ↑ N. Scolding. Regenerating myelin.. „Brain”. 124 (Pt 11), s. 2129-30, Nov 2001. PMID: 11673315.
- ↑ Congenital and inherited multifocal disorders of the nervous system. Merck Manuals (Veterinary), 2018. [dostęp 2018-03-28]. (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Zaburzenia metaboliczne i genetyczne układu nerwowego. W: Wojciech Kozubski: Choroby układu nerwowego. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2004, s. 269.
- Choroby genetyczne ośrodkowego układu nerwowego. W: Levis P. Rowland: Neurologia Merritta. pod red. H. Kwiecińskiego i A. Kamińskiej. Wrocław: URBAN&PARTNER, 2004, s. 557. ISBN 83-89581-11-6.
- Choroby metaboliczne układu nerwowego. W: Mirosław Mossakowski: Podstawy neuropatologii. Warszawa: Państwowy zakład Wydawnictw Lekarskich, 1981, s. 557.
- Paweł P Liberski, Wielisław Papierz, Wojciech Kozubski, Iwona Kłoszewska, Mirosław Jan Mossakowski: Neuropatologia Mossakowskiego. Lublin: Wydawnictwo Czelej, 2005, s. 637-638. ISBN 83-89309-63-7.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- ALEXANDER DISEASE w bazie Online Mendelian Inheritance in Man (ang.)
