Chorągiew Krakowska ZHP

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Chorągiew Krakowska ZHP
im. Tadeusza Kościuszki
Organizacja harcerska

Związek Harcerstwa Polskiego

Rodzaj jednostki

chorągiew

Jednostka nadrzędna

Główna Kwatera ZHP

Jednostki podległe

22 hufce

Rok powstania
pierwszych drużyn

1910

Komendant (przewodniczący)

hm. Artur Walkowiak

Adres siedziby

ul. Karmelicka 31
31-131 Kraków

Położenie na mapie Krakowa
Mapa konturowa Krakowa, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Chorągiew Krakowska ZHP”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Chorągiew Krakowska ZHP”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Chorągiew Krakowska ZHP”
Ziemia50°03′59,5″N 19°55′46,9″E/50,066528 19,929694
Strona internetowa

Chorągiew Krakowska ZHP im. Tadeusza Kościuszki – jednostka terenowa Związku Harcerstwa Polskiego.

Działa na terenie województwa małopolskiego. Siedzibą władz chorągwi jest Kraków.

Bohaterem chorągwi jest generał Tadeusz Kościuszko.

Hufce[edytuj | edytuj kod]

Chorągiew składa się z 22 hufców[1]:

  1. Hufiec ZHP Andrychów
  2. Hufiec ZHP Bochnia
  3. Hufiec ZHP Brzesko
  4. Hufiec Gorczański ZHP im. Władysława Orkana z siedzibą w Mszanie Dolnej
  5. Hufiec ZHP Gorlice
  6. Hufiec ZHP Jordanów
  7. Hufiec ZHP Kęty
  8. Hufiec ZHP Kraków-Krowodrza
  9. Hufiec ZHP Kraków-Nowa Huta
  10. Hufiec ZHP Kraków-Podgórze
  11. Hufiec ZHP Kraków-Śródmieście
  12. Hufiec ZHP Krzeszowice
  13. Hufiec ZHP Myślenice
  14. Hufiec ZHP Nowy Sącz
  15. Hufiec ZHP Olkusz
  16. Hufiec ZHP Oświęcim
  17. Hufiec ZHP Podhalański
  18. Hufiec Podkrakowski ZHP im. Krakowskich Szarych Szeregów
  19. Hufiec ZHP Tarnów im. gen. Józefa Bema
  20. Hufiec ZHP Trzebinia
  21. Hufiec ZHP Wieliczka
  22. Hufiec Ziemi Wadowickiej ZHP

Historia[edytuj | edytuj kod]

Początki działalności harcerskiej w Małopolsce[edytuj | edytuj kod]

Pomnik Andrzeja i Olgi Małkowskich na Nowym Cmentarzu w Zakopanem autorstwa Henryka Burzca
Tablica upamiętniająca harcerza, pisarza, poetę i polityka Jerzego Brauna na domu, w którym mieszkał przy ul. Narutowicza w Tarnowie

We wrześniu 1910 uczniowie I Gimnazjum św. Anny w Krakowie założyli zastęp „Kruków” (zastępowy – Władysław Smolarski)[2]. Również w 1910 w Tarnowie Jerzy Bonkowicz-Sittauer zorganizował w tamtejszej szkole realnej Drużynę Skautową im. Zawiszy Czarnego, w 1911 powstały dwie kolejne drużyny[3]. Wiosną 1911 powstał zastęp skautów przy II Gimnazjum w Nowym Sączu[4]. We wrześniu 1911 Zygmunt Wyrobek w oparciu o krakowski zastęp „Kruków” zawiązał Drużynę Skautów im. Kościuszki, zaś Zofia Langierówna utworzyła pierwszy w Krakowie zastęp żeński, a następnie w grudniu – I Drużynę Skautek im. Emilii Plater[2] (wg innych źródeł w grudniu 1911 w oparciu o zastęp Langierówny I Drużynę Skautek im. Klaudii z Działyńskich Potockiej założyła Roma Wodziczko-Dediowa[potrzebny przypis]). 11 listopada 1911 zastępy z I i II Gimnazjum w Nowym Sączu połączyły się w drużynę skautową[4].

Jednym z pierwszych ośrodków działalności skautowej było też Zakopane, gdzie drużyny organizowali Andrzej Małkowski i Olga Drahonowska. Z miastem tym wiążą się też początki ruchu zuchowego[4].

W Tarnowie zastępowym i drużynowym III Drużyny Harcerzy im. Michała Wołodyjowskiego, a następnie komendantem hufca był Jerzy Braun, autor pieśni Płonie ognisko i szumią knieje.

29 marca 1912 powstała w Krakowie Komenda Drużyn Miejscowych harcerstwa męskiego z komendantem Zygmuntem Wyrobkiem, z kolei jesienią zawiązano Komitet Skautowy Pań, który w 1917 przekształcił się w Komendę Drużyn Miejscowych Żeńskich z komendantką Jadwigą Uhm-Kordecką. W 1919–1920 utworzono Chorągiew Krakowską męską, a następnie żeńską, teren ich działania ulegał kilkakrotnie nieznacznym zmianom.

Harcerstwo krakowskie uczestniczyło w walkach o odzyskanie przez Polskę niepodległości i w powstaniach śląskich[2].

II Rzeczpospolita[edytuj | edytuj kod]

W 1918 powstała jedna z najstarszych jednostek harcerskich w Krakowie – 13 Krakowska Drużyna Harcerska „Czarna Trzynastka”, założona przez Józefa Grzesiaka „Czarnego”, późniejszy Szczep „Czarnej Trzynastki Krakowskiej” im. Zawiszy Czarnego. Z tej jednostki, w 1931 roku wyłoniła się 19 Krakowska Drużyna Harcerzy im. Żwirki i Wigury (znana jako „Krakowska Dziewiętnastka Lotnicza”), która później wyspecjalizowała się w lotnictwie i aeronautyce.

W okresie międzywojennym harcerki i harcerze krakowscy zainicjowali wiele działań programowych, które inspirowały cały ruch harcerski, w szczególności w zakresie obozownictwa i metodyki oraz w ruchu starszoharcerskim[2]. W Sromowcach Wyżnych w Pieninach Olga Małkowska prowadziła Szkołę Pracy Instruktorskiej i Pracy Harcerskiej – „Cisowy Dworek”.

Jesienią 1921 krakowski i tarnowski instruktor harcerski Adam Ciołkosz nawołując do odnowy harcerstwa, zapoczątkował w Krakowie Wolne Harcerstwo i redagował pisma „Płomienie” oraz „Listy do Starszych Harcerzy”.

W Krakowie odbył się VI Walny Zjazd ZHP w 1926 i XI Walny Zjazd w 1931.

Szare Szeregi – ZHP w czasie II wojny światowej[edytuj | edytuj kod]

Pomnik pamięci harcerzy plutonu „Alicja” w Krakowie

Podczas II wojny światowej liczne drużyny z regionu krakowskiego działały w konspiracji, m.in. w Pogotowiu Harcerek oraz w Szarych Szeregach.

Chorągiew Krakowska Szarych Szeregów nosiła kryptonim: Ul „Smok”, a od 21 października 1944 – „Dzwon”. Była jedną z najliczniejszych, o najbardziej rozbudowanej strukturze terenowej – funkcjonowały środowiska szaroszeregowe w: Bochni, Brzesku, Chrzanowie, Dąbrowie Tarnowskiej, Dębicy, Gorlicach, Jarosławiu, Jaśle i okolicy (Błażowa, Czudec, Hyżne, Tyczyn), Krakowie, Krośnie, Krynicy, Krzeszowicach, Łańcucie, Mielcu, Mościcach (obecnie dzielnica Tarnowa), Myślenicach, Niebylcu i okolicy (Domaradz, Gwoźnica Górna, Lutcza, Połomia, Strzyżów), Nisku, Nowym Sączu, Olkuszu, Pilźnie, Przemyślu-Zasaniu, Przeworsku, Ropczycach, Rzeszowie, Sanoku, Sędziszowie, Stalowej Woli, Tarnobrzegu, Tarnowie, Zakopanem i Żabnie.

W Krakowie istniała bardzo silna organizacja Zawiszy (z komendantem Kazimierzem Lisińskim). Krakowskie Grupy Szturmowe składały się z kompanii „Bartek” (plutony „Danuta”, „Ewa” i „Felicja”) oraz organizującej się kompanii „Maciek” (plutony „Alicja” – tzw. podgórski, upamiętniony pomnikiem, „Barbara” i „Cecylia”), w Mościcach funkcjonował dywersyjny pluton Grup Szturmowych „Dzika”. Hufiec Nowy Sącz organizował przerzuty na Węgry.

W Krakowie i Mościcach prowadzono podziemną działalność wydawniczą[5], w Mościcach działała tajna szkoła podchorążych[3].

Harcerze hufca nowosądeckiego, noszącego nazwę 1 Podhalańskiej Drużyny im. Zawiszy Czarnego, w latach 1941–1942 pomagali ludności żydowskiej w dwóch gettach w Nowym Sączu. W 1944 hufiec ten został rozbity, a jego kadra rozstrzelana[4].

Krakowskie Szare Szeregi poniosły olbrzymie straty osobowe: Gestapo zamordowało trzech komendantów chorągwi, a w szczególnie tragicznym roku 1943 hitlerowcy przeprowadzili w mieście wiele aresztowań, zginęli liczni instruktorzy i harcerze[5].

Działalność po II wojnie światowej[edytuj | edytuj kod]

SP-BZP „Harcerz”, pierwszy balon Harcerskiego Klubu Balonowego (najstarszy istniejący polski balon n.o.p.)

Po wojnie harcerze krakowscy czynnie uczestniczyli w odbudowie kraju ze zniszczeń. W marcu 1945 powstała Składnica Harcerska w Krakowie, która podjęła m.in. działalność wydawniczą[2].

4 grudnia 1956 reaktywowano Związek Harcerstwa Polskiego na terenie Krakowa. Następnego dnia odbyło się posiedzenie reaktywowanej komendy chorągwi ZHP, jednocześnie oficjalnie poinformowano Ministerstwo Oświaty o reaktywowaniu ZHP. Reaktywowanie ZHP zostało potwierdzone w rejestrze stowarzyszeń, zgodnie z którym ZHP nadal figurował jako stowarzyszenie istniejące, choć o zawieszonej działalności.

W 1957 z połączenia dwóch krakowskich drużyn harcerskich – 14 Krakowskiej Drużyny Harcerzy „Brązowa Czternastka” im. ks. bp. dr. Władysława Bandurskiego (zał. w 1932) i 18 Krakowskiej Drużyny Harcerzy, z inicjatywy Ryszarda Wcisły, powstał Biały Szczep – w późniejszych latach czołowe środowisko starszoharcerskie, działające wbrew naciskom politycznym i zaangażowane w Ruch Odnowy ZHP na początku lat 80. XX w. W Szczepie stosowano nieprzerwanie tradycyjną metodykę – przedwojenny system stopni, sprawności i znaki służb, oraz tradycyjne Przyrzeczenie Harcerskie, instruktorzy szczepu uczestniczyli również w ruchu starszoharcerskim i w odtwarzaniu specjalności łącznościowej.

Rok harcerski 1966/1967 rada chorągwi ogłosiła rokiem sztandarowym. Podczas zlotu chorągwi 7–8 października 1967 na Rynku Głównym nastąpiło uroczyste nadanie chorągwi imienia Tadeusza Kościuszki i sztandaru. Około 80% drużyn chorągwi uzyskało tytuł „Drużyn Kościuszkowskich”. W następnych latach zdobywano kolejne edycje chorągwianej odznaki „Kościuszkowcy”[2].

W latach 1961–1964 działała Krakowska Szkoła Instruktorów, a od 1975 – Chorągwiana Szkoła Instruktorów, prowadzono akcje kształceniowe w Orawce (1963–1966) i Jasieńczyku (w latach 70.).

W okresie PRL podejmowano też działania o charakterze propagandowym w duchu wychowania socjalistycznego, m.in. w 1969 na Rynku Głównym w Krakowie zainaugurowano akcję „Iskra-70” upamiętniającego rocznicę urodzin Włodzimierza Lenina, a chorągiew była współorganizatorem Harcerskiego Rajdu Szlakiem Lenina w 1970 i manifestacji młodzieży w Poroninie[2].

W 1975, w związku z reformą podziału administracyjnego kraju, zmniejszono obszar działania chorągwi. Z części jednostek Chorągwi Krakowskiej i Rzeszowskiej powstały nowe chorągwie: Nowosądecka i Tarnowska. Chorągiew Nowosądecka w 1984 liczyła 43,2 tys. członków w 25 hufcach. W 1978 chorągiew ta przyjęła imię Janka Krasickiego[4]. Chorągiew Tarnowska skupiała w 1984 45,1 tys. członków w 33 hufcach, z największym liczebnie hufcem Tarnów (7 tys. członków). W 1977 otrzymała sztandar i imię gen. Józefa Bema[3].

W 1980 zainaugurowano akcję „Kraków-730” (kryptonim związany z 730-leciem lokacji miasta przypadającym w 1987). Uczestnicy obozów i rajdów harcerskich przebywający w okolicy Krakowa pracowali przez 1 dzień na rzecz odnowy miasta, w zamian miejscowi harcerze pomagali w poznaniu dawnej stolicy. Również w 1980 w Czorsztynie odbyły się I Ogólnopolskie Manewry Harcerskiej Straży Granicznej[4].

Grupa krakowskich instruktorów harcerskich podpisała list, który dał początek ruchowi Porozumienia Kręgów Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego (KIHAM)[2].

Na dużą skalę zorganizowano obchody 70. rocznicy powstania harcerstwa. W 1980 w Muzeum Okręgowym w Tarnowie, przy udziale komendy Chorągwi Tarnowskiej i Archiwum w Tarnowie zaprezentowano wystawę „Harcerstwo w dziejach Tarnowa 1910–1980”. Organizatorzy sprowadzili eksponaty z niemal wszystkich regionów kraju i zgromadzili bogaty materiał faktograficzny, którego jedynie część mogła zostać wystawiona. Ekspozycja zapoczątkowała wiele kolejnych, związanych z jubileuszem 70-lecia ruchu harcerskiego i stała się inspiracją do wielu działań w zakresie muzealnictwa harcerskiego[3].

W dniach 18–20 września 1981 odbył się w Krakowie na krakowskich Błoniach Jubileuszowy Zlot 70-lecia Harcerstwa Polskiego – zlot ZHP z okazji 70. rocznicy powstania harcerstwa, zorganizowany głównie siłami krakowskich instruktorów KIHAM[2].

Od 1982 Chorągiew Krakowska ZHP wydawała miesięcznik „Harcerz Rzeczypospolitej” (obecnie internetowe pismo ruchu harcerskiego), prowadziła też bogatą działalność wydawniczą.

W 1984 odbył się pierwszy wzlot harcerskiego balonu SP-BZP „Harcerz” z Błoni Krakowskich.

Dawny budynek Domu Wycieczkowego PTTK „Turbacz” w Rabce-Zdroju, gdzie powstał Nieprzetarty Szlak

W chorągwi działało kilka zespołów artystycznych, m.in. reprezentacyjny zespół chorągwi przy Pałacu Młodzieży w Krakowie „Małe Słowianki”[2]. Przez wiele lat w Krakowie miał swoją siedzibę Wydział Nieprzetartego Szlaku Głównej Kwatery ZHP, a w Rabce organizowano kursy instruktorskie NS.

W 2010, w 100. rocznicę powstania harcerstwa, zorganizowano w Krakowie Jubileuszowy Zlot Stulecia Harcerstwa „Kraków 2010”.

Chorągiew Krakowska współcześnie[edytuj | edytuj kod]

do uzupełnienia

Chorągiew tworzą 22 hufce (lipiec 2015). Stan organizacyjny na dzień 1 stycznia 2009 roku wynosił 5825 osób. Komendantem Chorągwi od 2014 jest hm. Mariusz Siudek.

Chorągiew posiada ośrodek szkoleniowo-wypoczynkowy w Piaskach-Drużkowie, w którym od lat 80. odbywają się kursy instruktorskie, szkolenia i biwaki harcerskie.

Komendanci Chorągwi[edytuj | edytuj kod]

1919–1939[edytuj | edytuj kod]

Komendantki Krakowskiej Chorągwi Harcerek z lat 1919–1939[edytuj | edytuj kod]

Lp. Imię i nazwisko, stopień od do
1. Bronisława Uhmianka 17 III 1919 2 I 1921
2. Jadwiga Igielska pd. 3 I 1921 19 II 1921
3 Jadwiga Wojciechowska phm. 20 II 1921 1922
4. Bronisława Uhmianka-Kordecka 1922 21 XII 1923
5. Jadwiga Ackermannówna phm. 22 XII 1923 IV 1926
6. Henryka Braunowa hm. IV 1926 13 VI 1930
7. Felicja Kasprzykówna hm. 14 VI 1930 9 XII 1931
8. Jadwiga Orłowiczówna hm. 10 XII 1931 1934
9. Maria Irena Mileska hm. 1934 30 IV 1935
10. Alina Kleczewska hm. 1 V 1935 5 XII 1937
11. Zofia Kottik hm. 6 XII 1937 1 IX 1939

Komendantka Pogotowia Harcerek 1938-39 phm. Alina Kotówna.

Komendanci Krakowskiej Chorągwi Harcerzy z lat 1918–1939[edytuj | edytuj kod]

Lp. Tytuł, Imię i nazwisko, stopień od do
1. dr Bronisław Piątkiewicz 1918 I 1920
2. Tadeusz Biernakiewicz I 1920 IX 1921
3 Stefan Kuta-Kaliński phm. IX 1921 I 1923
4. Michał Affanasowicz phm. I 1923 21 XII 1923
5. Józef Bielec phm. 22 XII 1923 31 XII 1924
6. Zdzisław Stieber phm. 1 I 1925 19 I 1927
7. ks. Marian Luzar phm./hm. 20 I 1927 8 I 1930
8. dr Władysław Szczygieł hm. 9 I 1930 30 IV 1935
9. Władysław Muż hm. 1 V 1935 15 XI 1936
10. Stanisław Mitko hm. 16 XI 1936 17 XI 1938
11. Jan Bugajski hm. 18 XI 1938 1 IX 1939

Komendant Pogotowia Harcerzy – phm. Jan Ryblewski

1939–1945[edytuj | edytuj kod]

Komendantki Pogotowia Harcerek w latach 1939–1945[edytuj | edytuj kod]

Lp. Imię i nazwisko, stopień od do
12. Alina Kotówna phm. 1 IX 1939 1940
13. Kazimiera Sobieska phm. 1940 1941
14. Alojza Tokarz-Zwolińska phm./hm. 1941 1945

Komendanci Chorągwi Szarych Szeregów[edytuj | edytuj kod]

Lp. Imię i nazwisko, pseudonim, stopień od do
12. Stanisław Rączkowski „Stach” hm. 15 XI 1939 28 VI 1940
13. Stefan Seweryn Udziela „Lubicz” hm. 29 VI 1940 23 IV 1941
14. Stanisław Okoń „Sumak” phm. 7 V 1941 4 III 1942
15. Eugeniusz Fik „Osk” hm. III 1942 III 1943
16. Edward Heil „Jerzy” hm. III 1943 8 V 1944
17. Wincenty Mucha „Komar” hm. V 1944 18 I 1945

1945–1949[edytuj | edytuj kod]

Komendantka Chorągwi Harcerek po II wojnie światowej[edytuj | edytuj kod]

Lp. Imię i nazwisko, stopień od do
15. Alina Kleczewska-Dziewanowska hm. 8 V 1945

Komendanci Chorągwi Harcerzy po II wojnie światowej[edytuj | edytuj kod]

Lp. Imię i nazwisko, stopień od do
18. Eugeniusz Fik hm. II 1945 15 VI 1947
19. Rudolf Korzeniowski hm. 15 VI 1947 18 XI 1948
20. Mieczysław Politowski hm. 18 XI 1948 3 IV 1949

Komendanci Chorągwi Harcerstwa (połączonej)[edytuj | edytuj kod]

Lp. Imię i nazwisko, stopień od do
1. Mieczysław Politowski hm. 3 IV 1949 1 XII 1949
2. Stanisław Koperski phm. 1 XII 1949 I 1950

Stanisław Koperski był Komendantem Wojewódzkim ZHP do sierpnia 1950

Po 1956[edytuj | edytuj kod]

Komendanci Krakowskiej Chorągwi Harcerstwa (od 1964 Chorągwi ZHP)[edytuj | edytuj kod]

Lp. Imię i nazwisko, stopień od do
1. Marian Wierzbiański hm. 5 XII 1956 9 VI 1957
2. Eugeniusz Fik hm. 9 VI 1957 1 II 1959
3 Bogusław Rybski hm. 1 II 1959 1 XII 1959
4. Juliusz Langner hm. 1 XII 1959 1 II 1961
5. Jan Ciastoń phm./hm. 1 II 1961 3 IV 1963
6. Mieczysław Kucharski hm. 3 IV 1963 XI 1964
7. Władysław Pancerz hm./hm. PL (XI 1964) 1 V 1965 24 VI 1971
8. Tadeusz Prokopiuk hm. 24 VI 1971 30 V 1973
9. Stanisław Ciuła hm./hm. PL 30 V 1973 12 I 1981
10. Danuta Noszka hm./hm. PL 12 I 1981 9 V 1984
11. Jan Hrynczuk hm. 9 V 1984 13 I 1985
12. Andrzej Krzyworzeka hm./hm. PL 13 I 1985 9 XII 1989
13. Sławomir Sprawski hm. 9 XII 1989 15 IX 1990
14. Jarosław Balon hm. 15 IX 1990 7 IX 1998
15. p.o. Zbigniew Trembacz hm. 7 IX 1998 10 III 1999
16. p.o. Marek Rumian hm. 27 IV 1999 11 XII 1999
17. Jerzy Klinik hm. 11 XII 1999 20 IV 2002
18. Andrzej Żugaj hm. 20 IV 2002 4 XII 2010
19. Paweł Grabka hm. 4 XII 2010 18 X 2014
20. Mariusz Siudek hm. 18 X 2014 03 XII 2022
21. Artur Walkowiak hm. 03 XII 2022 Obecnie

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Spis hufców. Chorągiew Krakowska ZHP. [dostęp 2017-10-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-28)].
  2. ↑ a b c d e f g h i j Leksykon harcerstwa. Olgierd Fietkiewicz (red.). Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, 1988, s. 216–218. ISBN 83-203-1779-7.
  3. ↑ a b c d Leksykon harcerstwa. Olgierd Fietkiewicz (red.). Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, 1988, s. 473. ISBN 83-203-1779-7.
  4. ↑ a b c d e f Leksykon harcerstwa. Olgierd Fietkiewicz (red.). Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, 1988, s. 289. ISBN 83-203-1779-7.
  5. ↑ a b Leksykon harcerstwa. Olgierd Fietkiewicz (red.). Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, 1988, s. 431. ISBN 83-203-1779-7.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Chorągwie Związku Harcerstwa Polskiego

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Chorągiew_Krakowska_ZHP&oldid=72672786”