Ciemniak
 Ciemniak – widok znad Mułowej Przełęczy | |
| Państwo | |
|---|---|
| Położenie | |
| Pasmo | |
| Wysokość |
2096 m n.p.m. |
| Wybitność |
29 m |
Położenie na mapie Tatr  | |
Położenie na mapie Karpat  | |
 49°13′51,4″N 19°54′11,9″E/49,230944 19,903306
| |
Ciemniak (słow. Temniak, 2096 m n.p.m.) – najdalej na zachód wysunięty szczyt należący do masywu Czerwonych Wierchów w Tatrach Zachodnich. Słowackie źródła podają wysokość 2090 m[1].
Topografia[edytuj | edytuj kod]
Znajduje się w grani głównej Tatr Zachodnich, pomiędzy niewielką Mułową Przełęczą (2067 m), oddzielającą go od Krzesanicy, a wybitną Tomanową Przełęczą (1686 m). Wierzchołek Ciemniaka to płaska i rozległa kopuła szczytowa, od której odbiegają cztery granie[1]:
- we wschodnim kierunku przez Krzesanicę odcinek grani głównej,
- w południowym kierunku odcinek grani głównej poprzez Tomanowe Stoły do Tomanowej Przełęczy. Na Ciemniaku następuje załamanie głównej grani Tatr o 90°. W grani od wierzchołka znajdują się kolejno Wyżnia Mała Przełączka, Głazista Czubka, Mała Przełączka i Głazista Turnia[2],
- północno-zachodnia grań Ciemniaka oddzielająca Dolinę Kościeliską od Doliny Miętusiej. Najwyżej w grani tej znajduje się Twardy Grzbiet z Twardą Kopą, od wierzchołka Ciemniaka odgraniczoną Szerokim Siodłem,
- w zachodnim kierunku Wysoki Grzbiet.
Ciemniak wznosi się ponad dolinami: Kościeliską, Tomanową, Tomanową Liptowską, Miętusią i polodowcowym kotłem niewielkiej Doliny Mułowej, do której opadają strome, lecz nieduże urwiska. Nazwa szczytu pochodzi prawdopodobnie od tej właśnie doliny, zwanej dawniej przez pasterzy Doliną Ciemną[3].
Geologia[edytuj | edytuj kod]
Ciemniak zbudowany jest z dolomitów z przeławiceniami wapieni wieku środkowotriasowego, tylko Twardy Grzbiet w górnej części północno-zachodniej grani przykryty jest twardymi skałami krystalicznymi[3]. W stromym stoku zachodnim (od strony Doliny Kościeliskiej) znajdują się liczne skałki, tzw. Rzędy Tomanowe, poprzedzielane Czerwonymi Żlebkami. Te łączą się poniżej w Czerwony Żleb – jedyne północne odgałęzienie Doliny Tomanowej[1]. W wapiennych skałach Ciemniaka znajdują się liczne jaskinie. Największe z nich to: Jaskinia Miętusia, Jaskinia Lodowa w Ciemniaku, Studnia w Kazalnicy Miętusiej, Szczelina w Ciemniaku, Jaskinia Wysoka za Siedmioma Progami[4][5]. Pod samym szczytem znajduje się jaskinia Studzienka w Ciemniaku[5].
Flora[edytuj | edytuj kod]
Już w połowie lata pędy rosnącego na Twardym Grzbiecie situ skuciny zaczynają brunatnieć, nadając szczytowi czerwone zabarwienie. Szczyt porasta bogata flora, występują tu zarówno rośliny podłoża wapiennego, jak i granitowego. Prof. Władysław Szafer tłumaczył to występowaniem tutaj granitowych żwirów powstałych z rozkładu dawnej pokrywy ze skał krystalicznych[6]. Stwierdzono występowanie m.in. tak rzadkich gatunków roślin górskich, jak: naradka tępolistna, szarota Hoppego, bylica skalna, potrostek alpejski, rogownica szerokolistna, skalnica zwisła, głodek kutnerowaty, mietlica alpejska, sybaldia rozesłana, babka górska, turzyca czarna[7].
Historia[edytuj | edytuj kod]
W XIX wieku Ciemniak nazywany był Czerwonym Wierchem Upłaziańskim. Dawniej cały jego północny grzbiet należał do Hali Upłaz i wypasany był aż pod sam wierzchołek. W XIX wieku w Czerwonym Żlebie i Czerwonych Żlebkach funkcjonowały kopalnie rudy żelaza[3].
Wejście na szczyt nie przedstawia żadnych trudności technicznych i wchodzono na niego od dawna. Pierwsze wejście zimowe miało miejsce w roku 1908. Ze szczytu Ciemniaka szczególnie dobre widoki na Dolinę Kościeliską i Tatry Zachodnie, widoczne jest też Jezioro Orawskie.
Szlaki turystyczne[edytuj | edytuj kod]
– odcinek czerwonego szlaku z Cudakowej Polany w Dolinie Kościeliskiej przez Adamicę, Polanę Upłaz, Chudą Przełączkę i Ciemniak na Kasprowy Wierch i dalej.
- Czas przejścia z Cudakowej Polany na Ciemniak: 3:25 h, ↓ 2:30 h
- Czas przejścia z Ciemniaka na Kasprowy Wierch: 3 h, z powrotem 2:55 h
– zielony przez Twardy Grzbiet, Chudą Przełączkę, Czerwony Żleb i Dolinę Tomanową do schroniska na Hali Ornak. Do Chudej Przełączki biegnie razem ze szlakiem czerwonym. Czas przejścia z Ciemniaka na Halę Ornak: 2:40 h, ↑ 3:40 h[8]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Władysław Cywiński, Czerwone Wierchy, część zachodnia, t. 3, Poronin: Wyd. Górskie, 1996, ISBN 83-7104-011-3.
- ↑ Jarosław Januszewski, Grzegorz Głazek, Witold Fedorowicz-Jackowski, Tatry i Podtatrze, atlas satelitarny 1:15 000, Warszawa: GEOSYSTEMS Polska Sp. z o.o., 2005, ISBN 83-909352-2-8.
- ↑ a b c Józef Nyka, Tatry Polskie. Przewodnik, wyd. 13, Latchorzew: Wydawnictwo Trawers, 2003, ISBN 83-915859-1-3.
- ↑ Jaskinie Tatr [online], web.archive.org, 23 sierpnia 2017 [dostęp 2018-12-22] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-23].
- ↑ a b Jaskinie, Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy [online], jaskiniepolski.pgi.gov.pl [dostęp 2016-06-25].
- ↑ Władysław Szafer: Tatrzański Park Narodowy. Zakład Ochrony Przyrody PAN, 1962.
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirek, Czerwona księga Karpat Polskich, Warszawa: Instytut Botaniki PAN, 2008, ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ Tatry. Zakopane i okolice. Mapa w skali 1:27 000. Warszawa: ExpressMap Polska, 2005. ISBN 83-88112-35-X.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Czerwone Wierchy, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 841.
