Civitates orbis terrarum

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Aleksandria, Civitates orbis terrarum (tom VI, 1617)

Civitates orbis terrarum – atlas miast świata wydany w Kolonii w latach 1572–1618 przez Georga Brauna i Fransa Hogenberga. W sześciu tomach zawarto 546 sztychów, przedstawiających widoki, z perspektywy lotu ptaka, miast Europy i niektórych ważnych miast Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej. Ukazały się wydania łacińskie, niemieckie i francuskie.

Twórcy i historia dzieła[edytuj | edytuj kod]

Zamierzeniem G. Brauna było uzupełnienie wydanego w roku 1570 atlasu Theatrum Orbis Terrarum Abrahama Orteliusa. W Civitates znalazły się perspektywiczne plany miast i inne ilustracje, sporządzone przez ponad 100 kartografów, topografów, malarzy i grafików. Były one przenoszone na płyty miedziane metodą grawerską. Większość rytów wykonał Frans Hogenberg[1]. Był on wcześniej współpracownikiem Abrahama Orteliusa – wykonał większość sztychów do Theatrum. Grawerowane matryce (formy) pokrywano ręcznie farbami, co umożliwiało druk odbitek barwnych[2][1][3].

Poza Georgiem Braunem i Fransem Hogenbergiem głównym współtwórcą dzieła był flamandzki malarz i grafik, Joris Hoefnagel (Georg, 1542–1600). Wymieniani są ponadto: Jakob Hoefnagel (syn Jorisa, który po śmierci ojca kontynuował jego prace), holenderski geodeta Jacob van Deventer, znany też jako Jacob Roelofszof (1505–1575) – twórca wcześniej niepublikowanych planów miast holenderskich, angielski kartograf William Smith[4], Heinrich Rantzau, znany też jako łac. Rantzovius (1526–1599) – twórca map miast Europy Północnej, głównie duńskich, grawer Simon Novellanus[2][4] i Cornelius Caymox[4]. Wykorzystano również m.in. drzeworyty Stumpfa ze Schweizer Chronik (1548), widoki Münster, opublikowane w latach 1550 i 1572 w Cosmographia, mapy Sebastiana Münstera z ok. 1550 roku[2][5][4].

Mapy uzupełniano opisem (głównie autorstwa Brauna). Obok nich zamieszczano dodatkowe ilustracje, np. herby miast lub scenki rodzajowe z postaciami w regionalnych strojach. Miało to nie tylko zwiększyć autentyczność obrazów, ale również sprawić, że nie będą one wykorzystywane w celach wojskowych przez Turków – wyznawców islamu, którym religia zabrania patrzeć na przedstawienia ludzkich postaci[2].

Brunszwik 1572, Georg Braun i Frans Hogenberg, Civitates orbis terrarum, 1593
Łobzów, Kleparz, Kraków (Cracovia metropolis Regni Poloniae), Stradom, Kazimierz: Civitates orbis terrarum, 1617

Od roku 1653 kolejne wydania Civitates drukował, korzystając z oryginalnych płyt miedzianych, holenderski podróżnik i kartograf, Jan Janssonius (Johannes Jansson, 1588–1664). W kolejnych latach zostały sprzedane na aukcji. Frederick de Wit, który je zakupił, dokonał przeróbek i rozpoczął wydawanie map pod własnym szyldem[5].

Zasięg geograficzny pracy kartograficznej[edytuj | edytuj kod]

W sześciu tomach Civitates zawarto 546 map miast Europy i niektórych ważnych miast Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej. Najliczniej reprezentowane są miasta Europy Północnej, przede wszystkim niemieckie (ok. 80)[6][7]. Obok nich znajdują się mapy miejscowości z innych kontynentów (liczne z Afryki[8]), np. zamieszczone w I tomie atlasu, wydanym w roku 1572, mapy Meksyku[9], Cuzco w Peru[10], Casablanki w Maroku[11], Mombasy w Kenii[12] i Elminy w Ghanie[13] lub mapa Mahdii w Tunezji, zamieszczona w wydanym w roku 1575 tomie II[14].

Mapy miast współczesnej Polski[edytuj | edytuj kod]

Wśród planów miast Wschodniej Europy znajdują się mapy 8 miast ówczesnej Polski, wydane w latach[15]:

Inne miasta Europy Wschodniej[edytuj | edytuj kod]

W atlasie znajdują się – poza mapami miast współczesnej Polski – mapy innych historycznych miast Europy Wschodniej, m.in.[15]: Budapeszt (tom I, 1572)[28], Praga (tom I, 1572)[29], Cheb (1572, tom I)[30], Grodno (tom II, 1575)[31], Wilno (tom III, 1581)[32], Bratysława (tom IV, 1588)[33], Brno (tom VI, 1617)[34], Lwów (tom VI, 1617)[35].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Civitates orbis terrarum ; Publikacja wieloczęściowa. [w:] Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu [on-line]. bibliotekacyfrowa.pl. [dostęp 2013-04-10]. (pol.).
  2. ↑ a b c d Braun and Hogenberg: Civitates orbis terrarum. [w:] Historic Cities Main Page [on-line]. historic-cities.huji.ac.il. [dostęp 2013-04-10]. (ang.).
  3. ↑ Civitates orbis terrarum. [w:] Poznańska Wiki [on-line]. [dostęp 2013-04-10]. (pol.).
  4. ↑ a b c d Georg Braun; Frans Hogenberg; Joris Hoefnagel: Civitates orbis terrarum. [w:] WorldCat [on-line]. ca. 1600-1623?. [dostęp 2013-04-11]. (ang.).
  5. ↑ a b Braun & Hogenberg. [w:] Cartographic Associates, LLC Š 2013 (katalog) [on-line]. [dostęp 2013-04-10]. (ang.).
  6. ↑ North Europe. [w:] Historic Cities Main Page [on-line]. historic-cities.huji.ac.il. [dostęp 2013-04-10]. (ang.).
  7. ↑ Iberia. [w:] Historic Cities Main Page [on-line]. historic-cities.huji.ac.il. [dostęp 2013-04-10]. (ang.).
  8. ↑ Africa. [w:] Historic Cities Main Page [on-line]. historic-cities.huji.ac.il. [dostęp 2013-04-10]. (ang.).
  9. ↑ Mapa miasta Meksyk. [w:] Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  10. ↑ Mapa Cuzco. [w:] Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  11. ↑ Mapa Casablanca. [w:] Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  12. ↑ Mapa Mombasy. [w:] Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  13. ↑ Mapa Elminy. [w:] Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  14. ↑ Mapa Mahdia. [w:] Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  15. ↑ a b East Europe. [w:] Historic Cities Main Page [on-line]. historic-cities.huji.ac.il. [dostęp 2013-04-10]. (ang.).
  16. ↑ Mapa Gdańska. [w:] Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  17. ↑ Mapa Szczecina. [w:] Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  18. ↑ Mapa Świebodzina. [w:] Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  19. ↑ a b Sendomiria; Biecz [online], Library of Congress, Washington, D.C. 20540 USA [dostęp 2022-11-25].
  20. ↑ Mapa Krakowa. [w:] Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  21. ↑ Mapa Lublina. [w:] Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  22. ↑ Zdzisław Kryściak, Opis Łowicza w "Civitates Orbis Terrarum", Roczniki Łowickie, 2003, t. I, s. 105-120.
  23. ↑ Mapa Poznania. [w:] Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  24. ↑ Mapa Warszawy. [w:] Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  25. ↑ Mapa Zamościa. [w:] Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  26. ↑ Mons Calvariae 1600 [online], Library of Congress, Washington, D.C. 20540 USA [dostęp 2022-11-25].
  27. ↑ Posnania; Crosno [online], Library of Congress, Washington, D.C. 20540 USA [dostęp 2022-11-25].
  28. ↑ Mapa Budapesztu. [w:] Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  29. ↑ Mapa Pragi. [w:] Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  30. ↑ Mapa Chebu. [w:] Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  31. ↑ Mapa Grodna. [w:] Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  32. ↑ Mapa Wilna. [w:] Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  33. ↑ Mapa Bratysławy. [w:] Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  34. ↑ Mapa Brna. [w:] Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].
  35. ↑ Mapa Lwowa. [w:] Historic Cities [on-line]. [dostęp 2013-04-10].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Civitates_orbis_terrarum&oldid=70925336”