Cmentarz Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Stary cmentarz
Na Pęksowym Brzyzku
Obiekt zabytkowy nr rej. A-56 z 07.12.1931 [A-1109/M][1]
Ilustracja
Państwo

 Polska

Miejscowość

Zakopane

Adres

ul. Kościeliska

Powierzchnia cmentarza

ok. 0,5 ha

Data otwarcia

ok. 1850

Zarządca

Urząd Miasta Zakopane

Położenie na mapie Zakopanego
Mapa konturowa Zakopanego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Stary cmentarzNa Pęksowym Brzyzku”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko dolnej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „Stary cmentarzNa Pęksowym Brzyzku”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Stary cmentarzNa Pęksowym Brzyzku”
Położenie na mapie powiatu tatrzańskiego
Mapa konturowa powiatu tatrzańskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Stary cmentarzNa Pęksowym Brzyzku”
Ziemia49°17′48,90″N 19°56′49,84″E/49,296917 19,947178
Multimedia w Wikimedia Commons

Cmentarz Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem (nazywany też Starym Cmentarzem) – pierwszy zakopiański cmentarz przy ul. Kościeliskiej, założony w drugiej połowie XIX wieku przez pierwszego proboszcza zakopiańskiego, księdza Józefa Stolarczyka[2].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Cmentarz powstał w 1851 roku przy istniejącym już wcześniej i rozbudowywanym kościele pw. św. Klemensa. Nazwa cmentarza pochodzi od nazwiska darczyńcy ziemi, na której jest zlokalizowany, Jana Pęksy. W gwarze góralskiej „brzyz” („brzyzek”) oznacza urwisko nad potokiem[3]. Bramę cmentarną zaprojektował Stanisław Witkiewicz.

Po masakrach 1861 roku dokonanych przez Rosję w Warszawie i Wilnie, zakopiańska rodzina Homolacsów ufundowała krzyż i tablicę, które stanęły w centrum cmentarza. Napis na tablicy głosił: Wieczny odpoczynek braciom niewinnie zamordowanym w Warszawie i Wilnie. Rok później starostwo w Nowym Targu nakazało usunąć napis[4].

W 1908 roku założono nowy cmentarz przy ulicy Nowotarskiej. Pod koniec 1931 roku, Stary Cmentarz wpisano do rejestru zabytków i nadano nazwę Cmentarza Zasłużonych[5][6]. Oznaczało to, że każdy pochówek wymagał od tej pory zgody konserwatora zabytków[6], a na cmentarzu chowano już tylko ludzi wybitnych i zasłużonych dla Zakopanego, Tatr i Podhala[7].

Cmentarz otacza kamienny mur, który w latach 50. XX wieku z okazji stulecia nekropolii, został poddany renowacji za sprawą ówczesnego proboszcza, księdza Jana Tobolaka. Dodano wówczas kilkanaście płaskorzeźb[8] oraz napis: Ojczyzna to ziemia i groby. Narody tracąc pamięć tracą życie. Zakopane pamięta[9]. Renowacja była pożądana, ponieważ po II wojnie światowej, cmentarz był w bardzo złym stanie (rozbite nagrobki, spróchniałe krzyże itp.)[6].

Od połowy czerwca 2014 r. pobierana jest przez parafię opłata od zwiedzających cmentarz. Pieniądze przeznaczane są na konserwację obiektów[5].

Zasłużeni[edytuj | edytuj kod]

Na Pęksowym Brzyzku znajduje się około 500 grobów, w tym 250 osób zasłużonych[10]. Prawie wszystkie nagrobki są niepowtarzalnymi dziełami sztuki: kapliczkami, góralskimi krzyżami, rzeźbionymi w motywy podhalańskie, malowanymi na szkle lub wykonanymi w drewnie, metalu lub kamieniu. Wiele z nich powstało w pracowni Władysława Hasiora (gdy jeszcze uczył w Liceum Technik Plastycznych w Zakopanem), m.in. rzeźby na grobie Marii Witkiewiczowej, Józefa Fedorowicza „Pimka”, Antoniego Rząsy, Wandy Widigierowej[11]. Na cmentarzu są rodzinne nagrobki rodów góralskich – Gąsieniców, Walczaków, Pęksów i in.

Przy wejściu, z prawej strony, znajduje się symboliczny grób Witkacego, razem z mogiłą jego matki. Nieco dalej pochowany jest Stanisław Marusarz (z żoną lreną), Helena Marusarzówna i Kornel Makuszyński. Naprzeciw, po drugiej stronie alejki, znalazł swoje miejsce grób Władysława Orkana, z jego lewej strony spoczęły prochy Kazimierza Przerwy-Tetmajera, z prawej zaś Tytusa Chałubińskiego, a w drugim rzędzie Sabały i Stanisława Witkiewicza. W głębi cmentarza, znajdują się nagrobki Karola Stryjeńskiego, Antoniego Kenara, Jana Długosza, Antoniego Rząsy (którego dłuta jest pomnik na mogile Antoniego Kenara), Władysława Hasiora, Zofii Radwańskiej-Paryskiej i Witolda Paryskiego. Przy bramie – grobowiec rodziny Chramców, mogiła ks. Józefa Stolarczyka, a nieco dalej Beaty Obertyńskiej. Na końcu cmentarza, pod murem kamienny nagrobek Mieczysława Biernacika, artysty-kowala i muzyka.

Wśród symbolicznych nagrobków na cmentarzu są także: nagrobek himalaisty Macieja Berbeki, krzyż upamiętniający etnografa Bronisława Piłsudskiego, a także tablice pamiątkowe poświęcone polskim kompozytorom związanym z Zakopanem (m.in. Karolowi Szymanowskiemu, Mieczysławowi Karłowiczowi). Znajduje się tutaj też symboliczny grób gen. Mariusza Zaruskiego zmarłego w 1941 roku w więzieniu w Chersoniu[12].

Galeria[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Pochowani na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
  2. ↑ Tatrzański Park Narodowy. Zespół Wydawnictw., Jak dawniej po Tatrach chadzano, wyd. 3 wyd, Zakopane: Wydawnictwa Tatrzańskiego Parku Narodowego, 2013, s. 35, ISBN 978-83-61788-63-8, OCLC 863119382 [dostęp 2018-08-16].
  3. ↑ Krzysztof Muszkowski, Notatki londyńskie, Biblioteka Uniwersytecka, 1997, s. 104.
  4. ↑ Józef Stolarczyk, Kronika dawnego Zakopanego z lat 1848–1890: kronika parafii zakopiańskiej przez X. Józefa Stolarczyka, „Biblioteczka turysty górskiego”, t.11, Wyd. PTTK „Kraj”, 1986, s. 47–50.
  5. ↑ a b Bartłomiej Kuraś, Na zakopiański Pęksowy Brzyzek z biletem za 2 złote [online], krakow.wyborcza.pl, 24 czerwca 2014 [dostęp 2018-08-16].
  6. ↑ a b c Joanna. Markin, Zakopane, wyd. 2., akt, Bielsko-Biała: Pascal, 1997, s. 121, ISBN 978-83-87037-64-2, OCLC 733878512 [dostęp 2018-08-16].
  7. ↑ Zbigniew. Muzyk, Drewniane kościoły od Tatr po Gorce, wyd. 1, Nowy Sącz: Wyd. Fundacja, 2003, s. 18, ISBN 83-88887-15-7, OCLC 58789100 [dostęp 2018-08-16].
  8. ↑ Maciej. Pinkwart, Przewodnik po Zakopanem, wyd. 1, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1992, s. 104, ISBN 83-217-2825-1, OCLC 31300015 [dostęp 2018-08-16].
  9. ↑ Pamiętajmy i wspomagajmy, „Polska Gazeta Krakowska”, 30 października 2001.
  10. ↑ Włodzimierz. Wnuk, Obrazki zakopiańskie, Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1983, s. 32, ISBN 83-03-00169-8, OCLC 21851475 [dostęp 2018-08-16].
  11. ↑ M. Bochnacki, Kompas Sztuki, kompassztuki.pl [dostęp 2018-08-16] [zarchiwizowane 2021-09-25].
  12. ↑ Henryka Stępień, Mariusz Zaruski Opowieść biograficzna, 1997, s. 236.

Publikacje[edytuj | edytuj kod]

  • Pinkwart Maciej, Cmentarz na Pęksowym Brzyzku. Przewodnik (2007)
  • Maciej Pinkwart, Renata Piżanowska, Stary Cmentarz na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem (2019), wydawnictwo WAGANT
  • Michał Zarytkiewicz, Stary Cmentarz na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem. Plan (2019), wydawnictwo WAGANT
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Cmentarz_Zasłużonych_na_Pęksowym_Brzyzku&oldid=72815028”