Ogórek siewny

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Cucumis sativus)
Ogórek siewny
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

dyniowce

Rodzina

dyniowate

Rodzaj

ogórek

Gatunek

ogórek siewny

Nazwa systematyczna
Cucumis sativus L.
Sp. pl. 2:1012. 1753

Ogórek siewny (Cucumis sativus L.) – gatunek ogórka z rodziny dyniowatych (Cucurbitaceae). Wywodzi się prawdopodobnie z gatunku Cucumis hardwickii dziko rosnącego u podnóża Himalajów. W Indiach uprawiany był już ok. 3 tys. lat temu[3], później został szeroko rozpowszechniony i obecnie znany jest we wszystkich strefach klimatycznych. Owoce ogórka siewnego wykorzystywane są powszechnie w kuchni wielu krajów. Nazwa odnosi się zarówno do rośliny płożącej, jak i jej cylindrycznych, jadalnych owoców.

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój
Kwiat
Kwiaty
Żółte, wyrastają z kątów liści. Ogórek posiada trzy typy płci kwiatów: męskie (z pręcikami), żeńskie (ze słupkiem) i hermafrodytyczne (organy żeńskie i męskie). Liczba kwiatów różnych typów płci na jednej roślinie oraz kolejność ich inicjacji determinuje płeć całej rośliny. I tak wyróżnia się 3 podstawowe typy płci roślin ogórka:
  • jednopienny – posiadający zarówno kwiaty żeńskie, jak i męskie
  • żeński – tylko kwiaty żeńskie
  • obupłciowy – tylko kwiaty hermafrodytyczne.

Wyróżnia się także szereg rzadziej występujących typów:

  • męskojednopienny – wytwarza kwiaty męskie, a następnie hermafrodytyczne
  • żeńskojednopienny – wytwarza kwiaty żeńskie, a następnie kwiaty hermafrodytyczne
  • trójjednopienny – posiada kwiaty hermafrodytyczne, męskie i żeńskie
  • męskodwupienny – najpierw rozwijają się kwiaty męskie, a następnie w niewielkiej liczbie kwiaty hermafrodytyczne i żeńskie
  • żeńskodwupienny – najpierw inicjują się kwiaty żeńskie, a następnie w niewielkiej liczbie kwiaty hermafrodytyczne i męskie
Owoce
Jagoda mniej lub bardziej wydłużona, różnej wielkości, o skórce gładkiej lub pokrytej brodawkami, wypełniona nasionami. Kolor owoców jest zróżnicowany od ciemnozielonego do żółtego. Uprawia się wiele odmian gruntowych i szklarniowych w tym również odmiany partenokarpiczne nie wymagające zapylania i pozbawione nasion.
Liście
Owłosione, dłoniaste, pięcioklapowe.

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Pochodzenie i rejony uprawy ogórka siewnego
Ogórki kiszone

Wartość żywieniowa[edytuj | edytuj kod]

Wartość żywieniowa ogórka polega głównie na smaku i usprawnianiu procesu trawienia. Owoce ogórka zawierają niewielkie ilości witamin i składników mineralnych. Pomagają w usuwaniu nadmiaru wody z organizmu i dlatego znajdują zastosowanie w dietach odchudzających. Większość składników znajduje się nie w miąższu, lecz w skórce. Dzięki zdolnościom regeneracyjnym soku ogórkowego znalazł on zastosowanie w kosmetyce[5].

Wartość odżywcza
Ogórek surowy
(100 g)
Wartość energetyczna 60 kJ (14 kcal)
Białka 0,7 g
Węglowodany 2,9 g
Tłuszcze 0,1 g
Woda 95,8 g
Dane liczbowe na podstawie: [6]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[7]

Badania związane z genomem i hodowlą ogórka[edytuj | edytuj kod]

Rodzina dyniowate (Cucurbitaceae) jest częstym przedmiotem badań genetycznych i molekularnych[8]. Ogórek jest gatunkiem obcopylnym, ale dobrze znosi zapylenie własnym pyłkiem, co pozwala na tworzenie linii wsobnych[9]. Łatwość mnożenia generatywnego i wegetatywnego oraz dokładne poznanie kultur in vitro ogórka spowodowały, że gatunek ten służy jako model w badaniach genetycznych i biotechnologicznych[10]. Ogórek ma zdolność rozmnażania generatywnego również form poliploidalnych. Mapy genetyczne mogą być rozbudowywane bez większych trudności przy użyciu znanych markerów ze względu na małą liczbę chromosomów[9]. Lista genów ogórka jest na bieżąco uaktualniana i publikowana. Poznano sekwencję i działanie 105 genów. Wśród opisanych są geny odpowiedzialne za dziedziczenie[11]. Od dawna znane są też metody sterowanie płcią za pomocą odpowiednich substancji chemicznych[12]. Znane są również geny odporności na choroby, np. gen odporności na mączniak rzekomy oznaczany jest symbolem „dm”. Jest jednym z wielu genów odporności na Pseudoperonospora cubensis. Prowadzone są też badania nad pokrewieństwem różnych grup botanicznych ogórka C. sativus L. i C. sativus var. Hardwickii[13] i ich przydatnością do prac hodowlanych. Prace nad transformacją ogórka prowadzone są od ponad 10 lat. Wykorzystuje się przede wszystkim metody wektorowe[14]. Są również prowadzone badania nad transformacją bezwektorową, wykorzystując metodę elektroporacji[15] i mikrowstrzeliwania[16].

Choroby[edytuj | edytuj kod]

Systematyka i zmienność[edytuj | edytuj kod]

Ogórek siewny jest jednym z 30 gatunków wyróżnionych w obrębie rodzaju ogórek (Cucumis), podzielonych na dwie grupy ze względu na liczbę chromosomów[19]. Dziko występującą odmianą ogórka siewnego jest Cucumis sativus var. Hardwickii[20].

Wyróżnia się 12 odmian botanicznych ogórka siewnego:

  • Cucumis sativus var. anatolicus
  • Cucumis sativus var. ciliciosus
  • Cucumis sativus var. europaeus
  • Cucumis sativus var. falcatus
  • Cucumis sativus var. indo-europaeus
  • Cucumis sativus var. irano-turanieus
  • Cucumis sativus var. izmir
  • Cucumis sativus var. sikkimensis
  • Cucumis sativus var. squamosus
  • Cucumis sativus var. testudaceus
  • Cucumis sativus var. tuberculatus
  • Cucumis sativus var. vulgarus

Analiza izoenzymatyczna podanych odmian botanicznych wykazała, że najbardziej oddalonymi odmianami botanicznymi od reszty są Cucumis sativus var. Hardwickii i Cucumis sativus var. falcatus[13].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-03] (ang.).
  3. J.G. Vaughan, C.A. Geissler: Rośliny jadalne. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2001, s. 124. ISBN 83-7255-326-2.
  4. Bohumír. Hlava: Rośliny kosmetyczne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1984, s. 88. ISBN 83-09-00765-5.
  5. Pudelski T. 1971. Uprawa ogórków w szklarniach na belach słomy. Ogród. 10: 306-308.
  6. Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 500. ISBN 978-83-200-5311-1.
  7. Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).
  8. Pierce L.K., Wehner T.C., 1990. Review of gens and linkage groups in cucumber, Hort. Science Vol.25(6).
  9. a b Niemirowicz-Szczytt K., 1993. Hodowla roślin warzywnych, Wyd. SGGW: 185-233, 206-207.
  10. Niemirowicz-Szczytt K., Wyszogrodzka A., 1976. Embryo culture and in vitro pollination of excised ovules in the family Cucurbitaceae. In: Novak FJ (ed) Use of tissue cultures in plant breeding, Proc Int Symp, Olomouc, 6-11: 571-576.
  11. Malepszy S., Niemirowicz-Szczytt K., 1991. Sex determination in cucumber (Cucumis sativus) as a model system for molecular biology. Plant Science, 80 : 39-47.
  12. Galun E., 1959. The role of auxins on sex expresion in cucamber, Physiol. Plant., 12: 48-61.
  13. a b Liu J., Staub J.E., 1998. Relationship among putative botanical varieties In cucumber, Cucurbit Genetics Cooperative Report, 21:1-5.
  14. Chee P., 1990. Transformation of Cucumis sativus tissues by Agrobacterium tumefaciens and the regeneration of transformed plants, Plant cell Rep. 9: 245-248.
  15. Burza W., Wochniak P., Wróblewski T., Malepszy S., 1995. Transient expression assay for the optimisation of direct gene transfer into cucumber meristem protoplasts by electroporation, J. Appl. Genet. 36(1): 1-10.
  16. Chee P., Slightttom J., 1992. Transformation of cucamber tissues by microprojectile bombardment: identification of plants containing functional and non-functional transferred genes, Gene 188: 255-260.
  17. a b c Zbigniew Borecki, Małgorzata Solenberg (red.), Polskie nazwy chorób roślin uprawnych, wyd. 2, Poznań: Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne, 2017, ISBN 978-83-948769-0-6.
  18. R. Provvidenti, D. Gonsalves, Occurrence of Zucchini Yellow Mosaic Virus in Cucurbits from Connecticut, New York, Florida, and California, „Plant Disease”, 65 (5), DOI10.1094/pd-69-443, ISSN 0191-2917 [dostęp 2022-09-22].
  19. Jeffrey C., 1980. A review of Cucurbitaceae, Bot. J. Linnol. Soc., 81:233-247.
  20. Perl – Treves R., Galum E., 1985. The Cucumis plastome: physical map, intergenetic variation and phylogenetic relationships, Theor. Appl. Genet., 71:417-429.