Ryjkowcowate
| Curculionidae[1] | |
| Latreille, 1802 | |
| Okres istnienia: apt–dziś | |
 Słonik orzechowiec (Curculio nucum) | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Infrarząd | |
| (bez rangi) | Phytophaga |
| Nadrodzina | |
| Rodzina |
ryjkowcowate |
Ryjkowcowate, słoniki[2] (Curculionidae) – rodzina chrząszczy z podrzędu wielożernych i nadrodziny ryjkowców. W zapisie kopalnym znane od aptu[3].
Opis[edytuj | edytuj kod]
Chrząszcze o ciele długości od 0,6 mm (w podrodzinie kornikowatych[4]) do 50 mm[2]. Samce są zwykle mniejsze i smuklejszej budowy niż samice[5]. Przednia część głowy wydłużona jest w ryjek (rostrum), na którego szczycie leży aparat gębowy typu gryzącego[5]. Długość ryjka może być bardzo różna: u niektórych kornikowatych jest tak słabo wyrażony, że głowa pozostaje kulistawa[4], podczas gdy u niektórych Curculioninae może być wielokrotnie dłuższy niż reszta ciała. Ryjek może być też chowany w rowku na przedpiersiu. Na ryjku znajdują się zwykle jedenastoczłonowe[5], kolankowato zgięte czułki o zwartych buławkach[6]. Pokrywy mogą być różnego kształtu, u większości gatunków są punktowane, u kornikowatych ich tył wykazuje często dymorfizm płciowy[5][4]. Nogi są dość silne, kroczne, u nielicznych gatunków przystosowane do skakania[5].
Larwy są pędrakowate, beznogie lub o odnóżach szczątkowych[7]. Przetchlinki tułowiowe leżą u nich na przetułowiu. Liczba grzbietowych zmarszczek na oskórku segmentów odwłokowych wynosi od 3 do 4[6].
Ekologia i występowanie[edytuj | edytuj kod]
Rodzina kosmopolityczna, rozprzestrzeniona we wszystkich krainach zoogeograficznych od Arktyki na północy po wyspy Subantarktyki na południu[6]. Jej przedstawiciele zamieszkują wszelkie środowiska lądowe[3], z pustyniami i wysokimi górami włącznie[6]. W Polsce stwierdzono około 860 gatunków należących do tej rodziny[8] (zobacz: ryjkowcowate Polski).
Postacie dorosłe oraz larwy niemal bez wyjątku są roślinożerne[9]. Żerują na różnorodnych organizmach roślinnych: okrytonasiennych, nagonasiennych, paprotnikach, mszakach, porostach, a nawet glonach i sinicach. Larwy większości gatunków są endofityczne i przechodzą rozwój wewnątrz różnych organów roślin, np. korzeni, pąków, kwiatów czy nasion. Liczne są jednak ektofityczne i żerują od zewnątrz na liściach lub korzeniach. U nielicznych gatunków znaleźć można larwy koprofagiczne, myrmekofilne, a nawet drapieżne[6].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Do rodziny tej zalicza się około 51 000 opisanych gatunków, zgrupowanych w około 4600 rodzajach, co stanowi ponad 80% ryjkowców[6] i czyni ją jedną z najliczniejszych rodzin zwierząt[3]. Systematyka rodziny jest wciąż nieustabilizowana i trwają próby ustanowienia podziału na podrodziny i plemiona tak, by odzwierciedlał filogenezę[7][6].
W systemie z pracy Boucharda i innych z 2011 roku zastosowano podział na 17 podrodzin[10]:
- Curculioninae Latreille, 1802
- Bagoinae Thomson, 1859
- Baridinae Schönherr, 1836
- Ceutorhynchinae Gistel, 1848 – krótkoryjki
- Conoderinae Schönherr, 1833
- Cossoninae Schönherr, 1825 – trzenie
- Cryptorhynchinae Schönherr, 1825 – krytoryjki
- Cyclominae Schönherr, 1826
- Entiminae Schönherr, 1823
- Hyperinae Marseul, 1863 (1848) – ziołomirki
- Lixinae Schönherr, 1823
- Mesoptiliinae Lacordaire, 1863
- Molytinae Schönherr, 1823
- Orobitidinae Thomson, 1859
- Xiphaspidinae Marshall, 1920
- Scolytinae Latreille, 1804 – kornikowate
- Platypodinae Shuckard, 1839 – wyrynnikowate
Znaczenie[edytuj | edytuj kod]
Niektóre są uciążliwymi szkodnikami roślin uprawnych jak wołek ryżowy (Calandra oryzae syn. Sitophilus oryzeus), który w ciepłym klimacie atakuje rośliny zbożowe w fazie dojrzałości mlecznej, natomiast w klimacie umiarkowanym jest szkodnikiem magazynowym. Niektóre są szkodnikami lasu. Innymi szkodnikami z rodziny ryjkowcowatych są:
- słonik orzechowiec (Curculio nucum)
- wołek zbożowy (Sitophilus granarius)
- wołek kukurydzowy (Sitophilus zea-mays)
- smolik sosnowiec, szkodnik lasu
- kwieciak jabłkowiec, szkodnik sadowniczy
- kwieciak malinowiec
- opuchlaki, atakujące m.in. byliny i krzewy owocowe oraz różaneczniki (larwy – system korzeniowy, osobniki dorosłe – liście)[11]
Inne gatunki (wybór):
- Choinek szary (Brachyderes incanus)
- Chowacz czterozębny (Ceutorrhynchus quadridens)
- Kluk czarny (Otiorhynchus niger)
- Kluk owalny (Otiorhynchus ovatus)
- Krytoryjek olchowiec (Cryptorhynchus lapathi)
- Rozpucz lepiężnikowiec (Liparus glabrirostris)
- Sieciech niegłębek (Philopedon plagiatus)
- Smolik drągowinowiec (Pissodes piniphilus)
- Smolik harcyński (Pissodes harcyniae)
- Smolik jodłowiec (Pissodes piceae)
- Smolik szyszkowiec (Pissodes validirostris)
- Smolik znaczony (Pissodes castaneus)
- Szeliniak czarny (Hylobius excavatus)
- Szeliniak mniejszy (Hylobius pinastri)
- Zmiennik brudny (Strophosoma capitatum)
- Zmiennik leszczynowiec (Strophosoma melanogrammum)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Curculionidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Encyklopedia Powszechna PWN. T. 4. R-Z. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 99.
- ↑ a b c Dave Clarke, Ajay Limaye, Duane D Mckenna, Rolf Oberpriele. The Weevil Fauna Preserved in Burmese Amber—Snapshot of a Unique, Extinct Lineage (Coleoptera: Curculionoidea)r. „Diversity”. 11 (1), 2018. DOI: 10.3390/d11010001.
- ↑ a b c Marian Nunberg: Klucze do oznaczania owadów Polski. Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 99-100. Korniki - Scotylidae, Wyrynniki - Platypodidae. Warszawa, Wrocław: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, PWN, 1981.
- ↑ a b c d e Stanisław Smreczyński: Klucze do oznaczania owadów Polski. Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 98a. Ryjkowce - Curculionidae. Wstęp i podrodzina Apioninae. Warszawa: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, PWN, 1965.
- ↑ a b c d e f g Rolf G. Oberprieler, Adriana E. Marvaldi, Robert S. Anderson. Weevils, weevils, weevils everywhere. „Zootaxa”. 1668, s. 491-520, 2007. DOI: 10.5281/zenodo.274039.
- ↑ a b Marek Wanat: Rząd: chrząszcze — Coleoptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 304-305.
- ↑ rodzina: Curculionidae Latreille, 1802 — ryjkowcowate. [w:] Biodiversity Map [on-line]. [dostęp 2019-12-29].
- ↑ ryjkowcowate, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-03-16].
- ↑ Patrice Bouchard i inni, Family-group names in Coleoptera (Insecta), „ZooKeys”, 88, 2011, s. 1-972, DOI: 10.3897/zookeys.88.807.
- ↑ Choroby truskawek. e-ogrody.com. [dostęp 2009-03-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-05-07)].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Heiko Bellmann, Henryk Garbarczyk: Owady. Warszawa: Multico, 2007. ISBN 978-83-7073-418-3.
- Gołębiowska Z., Nawrot J., Szkodniki magazynowe, PWRiL, Warszawa, 1976
- Karnkowski W., Jak odróżnić gatunki wołków. Szkodniki magazynowe, Przegląd Zbożowo-Młynarski, 1991, Nr 4
- Sandner H., Owady. Zwierzęta świata., PWN, Warszawa, 1990
- BioLib: 12366
- EoL: 5240
- GBIF: 4239
- identyfikator iNaturalist: 48736, 373898, 507383, 500985, 500989, 500987, 500984, 506766, 500996, 501000, 506763, 251691, 500982, 506764, 251690, 484706, 377983, 373920, 500998, 373871, 251689, 507909, 506762, 251693, 500983, 500980, 507855, 507169, 373876, 373883
- ITIS: 114666
- NCBI: 7042
- identyfikator taksonu Fossilworks: 69436