Cyprysik nutkajski

Cyprysik nutkajski
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	nagonasienne
Klasa	iglaste
Rząd	cyprysowce
Rodzina	cyprysowate
Rodzaj	cyprys
Gatunek	Cyprysik nutkajski
	Nazwa systematyczna
	Cupressus nootkatensis D. Don; 1824
Synonimy
	Chamaecyparis nootkatensis (D. Don) Spach 1841; Callitropsis nootkatensis Ørsted 1864; Xanthocyparis nootkatensis (D. Don) Farjon et Harder 2002;
	Chamaecyparis nootkatensis (D. Don) Spach 1841; Callitropsis nootkatensis Ørsted 1864; Xanthocyparis nootkatensis (D. Don) Farjon et Harder 2002;
	Zasięg
	Multimedia w Wikimedia Commons

Cyprysik nutkajski (Cupressus nootkatensis) – gatunek wiecznie zielonego drzewa iglastego z rodziny cyprysowatych. Występuje naturalnie w Ameryce Północnej wzdłuż wybrzeży Oceanu Spokojnego. W Europie sadzony w parkach jako drzewo ozdobne od 1850.

Systematyka i zmienność[edytuj | edytuj kod]

Gatunek odkryty przez Archibalda Menziesa w 1793^[4], opisany i sklasyfikowany po raz pierwszy przez Davida Dona w 1824 jako Cupressus nootkatensis. W roku 1841 został przeniesiony do rodzaju cyprysik jako Chamaecyparis nootkatensis przez Édouarda Spacha^[3]. W 2000 roku gatunek na podstawie analiz genetycznych został przywrócony zgodnie z pierwotną diagnozą do rodzaju cyprys (Cupressus)^[5]. Gdy na przełomie tysiącleci odkryto w Wietnamie nowy gatunek – Cupressus vietnamensis – ustalono jego bliskie pokrewieństwo z C. nootkatensis i zaliczono oba taksony do nowego rodzaju – Xanthocyparis (cyprysik nutkajski jako X. nootkatensis)^[6]. W 2004 roku grupa taksonomów zwróciła uwagę na pierwszeństwo nazwy Callitropsis dla rodzaju obejmującego cyprysika nutkajskiego i takson z Wietnamu. Cyprysik nutkajski został bowiem już w 1864 r. wyodrębniony do osobnego, monotypowego wówczas rodzaju jako Callitropsis nootkatensis przez Andersa Oersteda (rodzaje Xanthocyparis i Callitropsis uznane zostały za synonimy)^[7]. Dalsze analizy molekularne DNA potwierdziły przynależność cyprysika nutkajskiego do rodzaju cyprys (Cupressus), przy czym z powodu odrębności wydzielony został w monotypową sekcję^[8] podnoszoną także do rangi podgatunku Callitropsis^[3]. W takim ujęciu gatunek opisywany jest pod swą pierwotną nazwą jako Cupressus nootkatensis D. Don 1824^[3].

Krzyżuje się z innymi gatunkami z rodzaju cyprys (Cupressus) tworząc mieszańce klasyfikowane do mieszańcowego cyprysowiec (Cupressocyparis)^[4]. Popularnym w uprawie mieszańcem jest krzyżówka z cyprysem wielkoszyszkowym – cyprysowiec Leylanda.

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Cyprysik nutkajski

Pokrój: Drzewo dorastające do wysokości 25 metrów. Korona jest wąskostożkowata z płaskimi pędami bocznymi, zwykle przewisającymi^[4].
Pień: Prosty, brązowoszary. Kora włóknista, brązowoszara, łuszcząca się wąskimi, długimi pasami. W koronie ma odcień wiśniowy. Gałęzie liczne, na końcach zgięte ku dołowi. Pędy cienkie, okryte drobnymi łuskami.
Liście: Łuski naprzeciwległe, podobnej wielkości, ciemno- lub szarawozielone, matowe, od dołu z niewyraźnym białym nalotem wzdłuż styków łusek. Boczne łuski z końcami tępymi i zwykle odstającymi, środkowe łuski wypukłe z krawędzią pośrodku i słabo widocznym gruczołkiem^[4].
Szyszki: Kuliste, o średnicy 1 cm z 4–6 łuskami. Na tarczkach łusek znajduje się wyrostek. Szyszki dojrzewają na wiosnę następnego roku po rozwinięciu się, co jest charakterystyczne dla rodzaju cyprys (Cupressus)^[4].

Biologia[edytuj | edytuj kod]

Gatunek długowieczny, osiąga do 650 lat^[4], wolnorosnący.

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Roślina ozdobna – gatunek sadzony jako drzewo parkowe. Znanych jest wiele odmian uprawnych^[4].

Uprawa[edytuj | edytuj kod]

Dobrze rośnie na glebach gliniastych, gliniasto-piaszczystych i madach o dostatecznej wilgotności. Mrozoodporny, światłolubny.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Cupressus nootkatensis. [w:] The Gymnosperm Database [on-line]. [dostęp 2012-11-27]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy iglaste. Część I. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 159-162. ISBN 83-01-05225-2.
↑ Gadek, P. A., Alpers, D. L., Heslewood, M. M., & Quinn, C. J.. Relationships within Cupressaceae sensu lato: a combined morphological and molecular approach. „American Journal of Botany”. 87, 7, s. 1044-1057, 2000. (ang.).
↑ Farjon, A., Hiep, N. T., Harder, D. K., Loc, P. K., & Averyanov, L.. A new genus and species in the Cupressaceae (Coniferales) from northern Vietnam, Xanthocyparis vietnamensis. „Novon”. 12, s. 179–189, 2002. (ang.).
↑ Little, D. P., Schwarzbach, A. E., Adams, R. P. & Hsieh, Chang-Fu. The circumscription and phylogenetic relationships of Callitropsis and the newly described genus Xanthocyparis (Cupressaceae). „American Journal of Botany”. 91, 11, s. 1872-1881, 2004. DOI: 10.3732/ajb.91.11.1872. (ang.).
↑ Mao, K., Hao, G., Liu, J., Adams, R. P. & Milne, R. I.. Diversification and biogeography of Juniperus (Cupressaceae): variable diversification rates and multiple intercontinental dispersals. „New Phytol.”. 188 (1), s. 254-272, 2010. PMID: 20561210. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Gregor Aas, Andreas Riedmiller: Drzewa. Warszawa: Muza S.A., 1995, s. 72, seria: Encyklopedia kieszonkowa. ISBN 83-7079-490-4.
Tadeusz Szymanowski: Drzewa ozdobne. Warszawa: Arkady, 1957.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).

[christenhusz2011-2] M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).

[gymnosperm-3] Cupressus nootkatensis. [w:] The Gymnosperm Database [on-line]. [dostęp 2012-11-27]. (ang.).

[seneta-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy iglaste. Część I. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 159-162. ISBN 83-01-05225-2.

[gadek-5] Gadek, P. A., Alpers, D. L., Heslewood, M. M., & Quinn, C. J.. Relationships within Cupressaceae sensu lato: a combined morphological and molecular approach. „American Journal of Botany”. 87, 7, s. 1044-1057, 2000. (ang.).

[farjon-6] Farjon, A., Hiep, N. T., Harder, D. K., Loc, P. K., & Averyanov, L.. A new genus and species in the Cupressaceae (Coniferales) from northern Vietnam, Xanthocyparis vietnamensis. „Novon”. 12, s. 179–189, 2002. (ang.).

[little-7] Little, D. P., Schwarzbach, A. E., Adams, R. P. & Hsieh, Chang-Fu. The circumscription and phylogenetic relationships of Callitropsis and the newly described genus Xanthocyparis (Cupressaceae). „American Journal of Botany”. 91, 11, s. 1872-1881, 2004. DOI: 10.3732/ajb.91.11.1872. (ang.).

[mao-8] Mao, K., Hao, G., Liu, J., Adams, R. P. & Milne, R. I.. Diversification and biogeography of Juniperus (Cupressaceae): variable diversification rates and multiple intercontinental dispersals. „New Phytol.”. 188 (1), s. 254-272, 2010. PMID: 20561210. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]