Krzyżanowice Dolne
50°27′36″N 20°32′40″E/50,460000 20,544444| wieś | |
 Kościół w Krzyżanowicach Dolnych | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2019) |
159[2] |
| Strefa numeracyjna |
41 |
| Kod pocztowy |
28-400[3] |
| Tablice rejestracyjne |
TPI |
| SIMC |
0263047[4] |
Położenie na mapie gminy Pińczów  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | |
Położenie na mapie powiatu pińczowskiego  | |
| 50°27′36″N 20°32′40″E/50,460000 20,544444[1]
| |
Krzyżanowice Dolne – wieś w Polsce, położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie pińczowskim, w gminie Pińczów[5][4].
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.
Wieś zachowała oryginalny układ urbanistyczny.
Części wsi[edytuj | edytuj kod]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0263053 | Zakościele | część wsi |
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwszy kościół w Krzyżanowicach powstał już w 1125 r., o czym wspomina Jan Długosz. W XIII w. wieś została zniszczona przez Tatarów, a następnie zasiedlona według legendy jeńcami tatarskimi. Krzyżanowice były niegdyś miastem na prawie magdeburskim. Przywilej lokacyjny wydał król Władysław Jagiełło. Pod koniec XVIII w. proboszczem był tu Hugo Kołłątaj, który ufundował nowy kościół. W XIX w. osada należała do margrabiego Wielopolskiego. Według spisu z 1827 r. były tutaj 73 domy oraz 484 mieszkańców.
W maju 2011 podczas prac ziemnych zlokalizowano i przebadano cmentarzysko popielicowe, którego wiek oceniono na trzy tysiące lat. Po zakończeniu eksploracji znaleziska przekazano do muzeum w Pińczowie[6].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Klasycystyczny kościół pw. św. Tekli, wzniesiony w latach 1786–1789. Świątynia powstała na miejscu starszego kościoła norbertańskiego. Ufundował ją Hugo Kołłątaj, który był miejscowym proboszczem. Budowlę zaprojektował Stanisław Zawadzki. Zachodnia fasada świątyni ozdobiona jest czterema kolumnami; wieńczy ją para trzymających krzyż aniołów. Na ołtarzu głównym kościoła umieszczony jest obraz Stworzenie świata autorstwa Franciszka Smuglewicza. Według tradycji jako model nagiego Adama służył Smuglewiczowi sam Kołłątaj. Ołtarze boczne, także z obrazami Smuglewicza, przedstawiają Boga w trzech wcieleniach: jako stwarzającego, nauczającego oraz nagradzającego. W północną ścianę kościoła wmurowane jest późnorenesansowe epitafium Jana Charczowskiego z 1611 r. przeniesione z poprzedniego kościoła, z płaskorzeźbioną postacią zmarłego.
- Kościół został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.647 z 16.10.1956 i z 21.06.1967)[7].
- Rzymskokatolicki cmentarz parafialny z połowy XIX w. (nr rej.: A.648 z 15.12.1992)[7].
- Park założony w XVIII w. (nr rej.: A.649 z 4.12.1957)[7].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Krzyżanowice, Krzyżanowice Średnie
- Parafia św. Tekli w Krzyżanowicach Dolnych
- Rezerwat przyrody Krzyżanowice
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 63958
- ↑ Raport o stanie gminy w roku 2019. Stan ludności 31.12.2019 str. 13-14 [dostęp 2022-05-08]
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 629 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Rejestr TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Cmentarzysko znalezione pod garażem. gazeta.pl, 18 maja 2011. [dostęp 2016-01-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-05-22)].
- ↑ a b c Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 49 [dostęp 2016-01-05].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880
- Michał Jurecki, Grzegorz Matyja, Ponidzie. W świętokrzyskim stepie, Kraków: „Bezdroża”, 2004, ISBN 83-89676-16-8, OCLC 830623047.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Krzyżanowice (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 817.
- Krzyżanowice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 184.
